ارزهای دیجیتال با هدف اعتراض به سیستم بانکی سنتی و ایجاد سیستم مالی غیرمتمرکز ایجاد شدند. امروزه ارزهای دیجیتال کاربردهایی غیر از انتقال پول برای فعالین بازارهای مالی [سرمایه‌گذاری، ماینینگ و ترید] و کسب و کارها [توسعه شبکه بلاکچین، مدیریت زنجیره تامین، تامین مالی و دریافت وام، بازاریابی و...] دارند.
اما این صنعت جذاب بدون معایب یا چالش هم نیست؛ مثلا ویژگی غیرمتمرکز یا غیرقابل ردیابی بودن، ارز دیجیتال را به ابزاری جذاب برای فعالیت‌های غیرقانونی تبدیل می‌کند. همچنین، مقیاس‌پذیری و مصرف انرژی بالا در مکانیزم اثبات کار (PoW) در برخی پروژه‌های کریپتویی یک چالش محسوب میشود.
ارز دیجیتال چیست؟
ارز دیجیتال یا "Cryptocurrency" یک نوع پول مجازی است که برای رمزنگاری و تامین امنیت دارایی از دیتابیس غیرمتمرکز بلاکچین استفاده می‌کند. برخلاف وابستگی پول سنتی به دولت و موسسات مالی، ارزهای دیجیتال ماهیت غیرمتمرکز دارند.
ویژگی ارزهای دیجیتال چیست؟
غیرمتمرکز بودن و عدم وابستگی به نهاد دولتی یا مالی خاص از مهم‌ترین ویژگیهای ارزدیجیتال است؛ همین ویژگی، ارز دیجیتال را به انقلابی در حوزه مالی تبدیل کرده و مهم‌ترین تفاوت رمز ارزها با پول فیات است.
ویژگی ارزهای دیجیتال:
- شفافیت بالا: تمام تراکنش‌ها در بلاکچین ثبت شده و قابل مشاهده هستند؛ کلیه کاربران به تاریخچه تراکنش‌ها دسترسی دارند اما هویت افراد ناشناس می‌ماند؛
- امنیت بالا: رمزنگاری اطلاعات رمز ارزها در بستر بلاکچین با الگوریتم هش انجام میشود که امنیت بسیار بالایی دارد؛ ویرایش اطلاعات در بلاکچین نیاز به حمله 51 درصدی (تایید تراکنش‌ها توسط بیش از نیمی از ماینرها) دارد که عملا غیرممکن است؛
- سرعت و کارمزد پایین تراکنش‌ها: با استفاده از رمز ارزها، تراکنش‌های بین‌المللی در عرض چند دقیقه و با کارمزد بسیار کم انجام می‌شوند؛ درحالی که با سیستم‌های پرداخت سنتی، ممکن است انتقال پول چند روز طول بکشد؛
- غیرمتمرکز و بدون نیاز به واسطه: ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز هستند؛ یعنی هیچ نهادی نمی‌تواند به‌طور جدی ارزهای دیجیتال را کنترل کند؛ همچنین تراکنش‌های ارز دیجیتال بدون واسطه انجام می‌شوند؛
- عرضه محدود: در برخی رمز ارزها (مانند بیت کوین)، محدودیت عرضه سکه وجود دارد. این ویژگی باعث حفظ ارزش آنها در بلندمدت میشود؛
- ناشناس بودن: در هرکدام از تراکنش‌ها به‌جای اسم معامله‌گر، آدرس کیف پول نمایش داده میشود؛
- دارایی جهانی: ارز دیجیتال بدون محدودیت مرزی، در تمام نقاط جهان قابل استفاده است و از تحریم و محدودیت‌های اقتصادی-سیاسی تاثیر نمی‌پذیرد.
تاریخچه ارزهای دیجیتال
ارزهای دیجیتال یک‌شبه ایجاد نشدند و حاصل چند دهه تحقیق در حوزه رمزنگاری، اقتصاد غیرمتمرکز و فناوری‌های پرداخت هستند. پیش از بیت کوین، ایده‌هایی مشابه آن مطرح شدند که به دلیل عدم استقبال کافی شکست خوردند.
دیوید چائوم، پدر پول دیجیتال و حریم خصوصی
در دهه 80 میلادی، دیوید چاوم "David Chaum" دانشمند آمریکایی، مفهوم پول دیجیتالی ناشناس را مطرح کرد؛ او در سال 1989 شرکتی به‌نام دیجی کش"DigiCash" تاسیس کرد که محصول اصلی آن “eCash”، یک سیستم پرداخت الکترونیکی مبتنی بر رمزنگاری بود.
او با بانک‌های معتبر همکاری کرد اما به دلیل مخالفت بانک‌ها و عدم اعتماد مردم به پول دیجیتالی شکست خورد. با این حال، مقالات و نظریه‌های دیوید چائوم پایه‌ای برای شکل‌گیری بیت کوین بودند.
تولد بیت کوین در سال 2009
ظهور بیت کوین در سال 2009، به بحران مالی جهانی 2008 گره خورده است؛ در این دوره، بانک‌های بزرگ مثل Lehman Brothers ورشکست شدند و دولتها برای نجات سیستم بانکی به چاپ میلیاردها دلار پول روی آوردند (چاپ پول و کاهش ارزش پول فیات).
بیت کوین توسط گروه یا فرد ناشناسی به نام "ساتوشی ناکاموتو"، با هدف ایجاد سیستم پرداخت غیرمتمرکز و بدون واسطه (بانک‌ها و سیستم‌های پرداخت) ایجاد شد؛ این ارز دیجیتال درواقع نوعی اعتراض به سیستم بانکی متمرکز و راه حلی برای آن بود.
در 22 می 2010، اولین تراکنش مالی بیت کوین انجام شد. یک برنامه نویس به اسم لازلو هانیچ "Laszlo Hanyecz" با پرداخت 10 هزار واحد بیت کوین (به ارزش 41 دلار در همان سال)، 2 عدد پیتزا خریداری کرد.
این رویداد نقطه عطفی برای پذیرش بیت کوین به عنوان یک سیستم پرداخت بود و 22 می به‌عنوان روز پیتزای بیت کوین"Bitcoin Pizza Day" شناخته میشود.
چرا با وجود شکست دیجی کش، بیت کوین موفق شد؟
موفقیت بیتکوین درمقابل شکست دیجی کش، به تفاوت ساختار و اعتماد عمومی جامعه مرتبط است.
دلایل موفقیت بیت کوین:
- بهترین زمان برای عرضه: بیت کوین پس از بحران مالی 2008 و در زمان بی‌اعتمادی مردم به سیستم بانکی معرفی شد؛
- غیرمتمرکز بودن: بیت کوین ساختاری غیرمتمرکز دارد و برخلاف دیجی کش، با بانک‌ها همکاری نمی‌کند؛
- محدودیت عرضه: برخلاف پول فیات، بیت کوین دارای محدودیت عرضه (حداکثر امکان استخراج 21 میلیون واحد) بوده و خاصیت ضد تورمی دارد.
ظهور آلت کوین‌ها پس از بیت کوین
پس از بیت کوین، ارزهای دیجیتال دیگری با هدف ارائه قابلیت‌های بیشتر معرفی شدند؛ به این ارزهای دیجیتال، آلت کوین گفته میشود. اولین آلت کوین‌ها پس از بیت کوین:
- لایت کوین: سرعت تراکنش آن سریع‌تر از شبکه بیت کوین است؛ همچنین الگوریتم استخراج تغییر کرده و مصرف انرژی کمتری نسبت به بیت کوین دارد؛
- ریپل: ریپل بر پرداخت‌های بین‌المللی در سیستم بانکی تمرکز دارد؛ بانک‌ها و موسسات مالی از ریپل برای تراکنش‌های بین‌المللی استفاده می‌کنند که بسیار سریع‌تر از سیستم‌های سنتی مثل سوئیفت "SWIFT" است؛
- دوج کوین: یک میم کوین که با هدف سرگرمی و انعام دادن به تولیدکننده‌های محتوا در اینترنت راه‌اندازی شد؛ ارزش دوج کوین در سال 2021، با ایجاد حواشی ایلان ماسک شدیدا افزایش یافت و به سطح قیمت 0.74 دلار رسید؛
- اتریوم: در سال 2015 و از سوی ویتالیک بوترین "Vitalik Buterin" معرفی شد. پشتیبانی از قرارداد هوشمند و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز از ویژگیهای انقلابی اتریوم هستند.
ارزهای دیجیتال چه کاربردهایی دارند؟
ارزهای دیجیتال علاوه بر ابزاری برای انتقال سریع و ایمن پول، کاربردهای گسترده بسیاری برای سرمایه‌گذاران و کسب و کارها دارند.
کاربردهای رمز ارزها:
- ترید و سرمایه‌گذاری: برای تریدرها، بازار ارزهای دیجیتال ریسک زیادی دارد، اما با سرمایه‌گذاری در چرخه اقتصادی مناسب و استراتژی‌های صحیح معاملاتی، می‌توان از این بازار سود کسب کرد؛
نکته: ارزهای دیجیتال بازاری نسبتا نوظهور با مارکت کپ پایین است؛ مارکت کپ پایین باعث ایجاد نوسانات شدید شده و رمز ارزها را به بازاری بسیار پرریسک تبدیل می‌کند. لذا برای سرمایه‌گذاری در این بازار توجه به عوامل مهم در ترید ارزهای دیجیتال، ضروری است؛
- توسعه‌دهنگان بلاکچین و DAppها: توسعه‌دهنگان بلاکچین با ایده‌های جدید (مثل متاورس، حوزه سلامت، آموزش، هنر، گیم و ...)، می‌توانند ارز دیجیتال خود را عرضه کرده و از آن به درآمد برسند؛
- انتقال بین‌المللی پول: با ارزهای دیجیتال (مثل ریپل، استلار و سولانا)، تراکنش مالی بسیار سریع‌تر و با کارمزد بسیار کمتر نسبت به سیستم‌های پرداخت سنتی انجام میشود؛
- کسب درآمد از ماینینگ: ماینرها با خرید سخت‌افزار در مکانیزم اثبات کار و خرید سهام در ساختار اثبات سهام (PoS)، با تایید تراکنش‌های شبکه امکان دریافت پاداش و کسب سود را دارند؛
- کاربرد در کسب و کارها: ارزهای دیجیتال در شرکت‌های فعال در حوزه‌هایی مانند DeFi، متاورس و NFT کاربرد دارند؛ همچنین، برخی مؤسسات و کسب‌وکارها برای دریافت وجه، رمز ارز می‌پذیرند. علاوه بر این، برخی بانک‌ها و مؤسسات مالی نیز از بیتکوین یا ETFهای مرتبط با ارز دیجیتال استفاده می‌کنند؛
- دریافت وام: امکان دریافت وام سریع بدون وثیقه در خدمات مالی DeFi وجود دارد؛ البته این وام‌ها انواع (با وثیقه و بدون وثیقه) و شرایط مختلفی دارند؛ مصرف‌کنندگان می‌توانند بدون نیاز به فروش دارایی‌های دیجیتال هولد شده، آنها را به‌عنوان وثیقه قرار دهند و در ازای آن، اعتبار یا وام دریافت کنند.
تحلیل بازار ارزهای دیجیتال
بازار ارزهای دیجیتال یک مارکت نسبتا جدید با ارزش بازار کوچک و به تبع، نوسانات شدید است؛ شاخص‌های اقتصادی و وضعیت اقتصاد کلان (عوامل برون بازاری) و آنچین (عوامل درون بازاری) و همچنین سطوح تکنیکالی، در نوسانات تاثیرگذار هستند.
تحلیل فاندامنتال در بازار ارزهای دیجیتال
در تحلیل فاندامنتال بازار ارزهای دیجیتال، علاوه بر اقتصاد کلان، به وایت پیپر (تیم توسعه و نقشه راه پروژه)، شاخص‌های آنچین و شاخص ترس و طمع بازار نیز توجه میشود.
عوامل موثر در تحلیل فاندامنتال بازار ارزهای دیجیتال:
- وایت پیپر: یک سند فنی است که ایده، هدف و نقشه راه پروژه را توضیح می‌دهد. این سند توسط تیم توسعه دهنده ارز دیجیتال منتشر میشود؛
- شاخص‌های آنچین: جزئیات فنی فعالیت شبکه را نشان می‌دهد. در تحلیل آنچین، تعداد تراکنش‌ها، تغییرات موجودی صرافی‌ها، هش ریت، وضعیت مالی ماینرها و آدرس‌های فعال اهمیت دارند؛
- توکنومیک: میزان تخصیص توکن‌ها به سرمایه‌گذاران را بررسی می‌کند؛ تعداد عرضه، محدودیت عرضه و خاصیت ضد تورمی، موارد مطرح در تحلیل توکنومیک هستند؛
- تیم توسعه پروژه: شفافیت هویت، تجربه،تخصص و سابقه افراد فعال در پروژه اهمیت دارد؛
- شاخص ترس و طمع: ابزاری برای سنجش احساسات فعالین بازار است؛ ترس و طمع بازار را در قالب یک عدد (0 تا 100) نشان می‌دهد؛ اعداد پایین 25 به معنای ترس شدید و کف قیمتی بازار هستند؛ همچنین اعداد بالای 75 طمع شدید و قرارگیری بازار در سقف قیمتی را نمایان می‌کند. ابزار شاخص ترس و طمع ارز دیجیتال تریدینگ فایندر، میزان این شاخص را به صورت لحظه‌ای گزارش می‌دهد؛
- شاخص‌های اقتصاد کلان: علاوه بر عوامل درون بازاری، وضعیت اقتصاد کلان و گزارشات اقتصادی [تورم اقتصادی، بیکاری، رشد اقتصادی، سیاست پولی و...] نیز در روند بازار رمز ارزها تاثیرگذار هستند.
تحلیل تکنیکال ارزهای دیجیتال
تحلیل تکنیکال از نمودار قیمت و رفتار کندل‌ها برای پیش‌بینی قیمت استفاده می‌کند. بازه تحلیل به تایم فریم نمودار بستگی دارد اما به‌طور کلی این نوع تحلیل نقش پررنگی در معاملات اسکلپینگ یا کوتاه‌مدت کاربرد دارد. انواع استراتژی‌های تکنیکالی در بازار رمز ارزها:
- اسکلپینگ: معاملات بسیار کوتاه‌مدت در تایم فریم کوچک (معمولا پایین‌تر از 30 دقیقه) که با هدف کسب سود در زمان کم انجام میشود؛
- پرایس اکشن: تحلیل نوسانات چارت و الگوهای کندل استیک، بدون وابستگی به اندیکاتورها؛
- سویینگ ترید: شکار نوسانات قیمتی در بازه بلندمدت‌تر (معاملات چند روزه یا حتی گاها چند ماهه)؛
معایب و چالش‌های صنعت ارز دیجیتال چیست؟
علی‌رغم کاربردهای گسترده، چالش‌های فنی و زیرساختی (مقیاس‌پذیری و مصرف انرژی)، نظارتی و قانونی (فعالیت‌های غیرقانونی، ابهامات قانون‌گذاری و نظارتی) نیز وجود دارد؛ البته برای برخی از این موارد راه حل‌هایی وجود دارد.
چالش‌های فنی و زیرساختی
همچنین، مقیاس‌پذیری و سرعت تراکنش‌ها در برخی پروژه‌های کریپتویی یک چالش و نقطه ضعف محسوب میشود. علاوه بر این، مکانیزم اجماع PoW مصرف انرژی بسیار بالایی دارد. چالش‌های فنی ارزهای دیجیتال:
- تراکنش‌های غیرقابل پیگیری: به دلیل فضای غیرمتمرکز، اگر تراکنش اشتباهی انجام شود، غیرقابل بازگشت بوده و امکان پیگیری برای کاربر وجود ندارد؛ همچنین کاربرانی که کلید خصوصی کیف پول را گم کنند، دیگر امکان دسترسی به سرمایه خود را نخواهند داشت؛
- مصرف انرژی بالا در مکانیزم PoW: بیت کوین سالانه حدودا 127 تراوات ساعت برق مصرف می‌کند، این میزان بیشتر از مصرف کل برق سالانه کشوری مانند نروژ است. مهاجرت به مکانیزم PoS راه حل این موضوع است؛
- مقیاس‌پذیری پایین: در برخی پروژه ها مثل بیت کوین، مقیاس‌پذیری و سرعت تراکنش‌ها پایین است؛ مثلا بیت کوین فقط 7 تراکنش در ثانیه پردازش می‌کند. استفاده از شبکه های لایه 2 راه حل این موضوع است.
چالش‌های قانونی و نظارتی
با گذشت بیش از 15 سال از معرفی بیت کوین، همچنان قانون‌گذاری و نظارت جدی بر بازار، چندان فراگیر نشده است. البته ماهیت غیرمتمرکز ارزهای دیجیتال نیز در این مورد بی‌تاثیر نیست. چالش‌های قانونی در بازار ارزهای دیجیتال:
- فعالیت‌های غیرقانونی با استفاده از رمز ارزها: به دلیل ویژگی غیرمتمرکز و غیرقایل ردیابی بودن ارزهای دیجیتال، برخی فعالیت‌های غیرقانونی در دارک وب، باج‌گیری یا فعالیت‌های مجرمانه با رمز ارزها انجام میشود؛
- پذیرش محدود: طبق گزارش TripleA در سال 2021، فقط 2 درصد از کسب و کارهای خرده فروشی فیزیکی، بیت کوین را برای پرداخت وجه پذیرفه‌اند. البته طبق آمارهای سال 2024، بسیاری از شرکت‌ها در زیرساخت‌ها یا پرداخت‌های B2B از ارز دیجیتال استفاده می‌کنند، اما پذیرش پرداخت با کریپتو هنوز درحد قابلتوجهی پذیرش نشده است؛
- تمرکزگرایی پنهان: باوجود ماهیت غیرمتمرکز، هنوز افراد تاثیرگذاری در بازار رمز ارزها وجود دارند؛ مثلا 27 درصد از کل بیت کوین های موجود فقط در 0.01 درصد از کیف پول ها نگهداری میشود. همچنین افراد مشهور این حوزه با مواضع کلامی خود، نوسان را در این بازار رقم می‌زنند.
جمع‌بندی
بازار ارز دیجیتال پس از ظهور بیت کوین در سال 2009 و نوعی اعتراض به سیستم بانکی سنتی شناخته شد و با عرضه آلت کوین‌ها (ارائه کاربردهای گسترده بیشتر نسبت به BTC) رونق گرفت.
آلت کوین‌ها در مقیاس‌پذیری و سرعت تراکنش‌ها بهبود چشم‌گیری نسبت به بیت کوین داشتند؛ همچنین، اتریوم با پشتیبانی از DeFi و اپلیکیشن‌های غیرمتمرکز انقلابی در حوزه ارزهای دیجیتال است.
ویژگیهای کلیدی ارزهای دیجیتال شامل غیرمتمرکز بودن، سرعت بالا، کارمزد بسیار پایین، امنیت بالا (به‌واسطه استفاده از الگوریتم‌های هش در بلاکچین)، عرضه محدود در برخی از آنها، و امکان انجام تراکنش‌ها بهصورت ناشناس هستند.
