تاثیر بانک‌های مرکزی در فارکس [تاثیر انواع سیاست‌های پولی در فارکس]

حفظ ثبات تورم و بازارکار، مدیریت ذخایر ارزی و تنظیم سیاست پولی از وظایف بانک مرکزی است و اقدامات این نهاد برای پیشبرد اهداف خود، در فارکس تاثیرگذارند.

برای مثال بانک‌های مرکزی در شرایط بحرانی به‌صورت مستقیم (دخالت پولی) یا غیرمستقیم (دخالت لفظی و موضع گیری) در بازار فارکس دخالت می‌کنند تا نرخ برابری جفت ارز مدنظر را به سطح هدف برسانند.

دخالت پولی معمولا برای جلوگیری از تضعیف یا تقویت شدید ارز انجام می‌شود؛ درصورت تقویت بیش از حد ارز، خطر بحران کاهش تورم، تورم منفی، کاهش شدید انتظارات تورمی و تقاضا و آسیب دیدن صنایع صادرات‌ محور وجود دارد.

از طرفی تضعیف شدید ارز نیز خطر افزایش تورم، کاهش قدرت خرید و تورم کالاهای وارداتی را ایجاد می‌کند.

وظایف بانک‌های مرکزی چیست و چگونه در فارکس تاثیرگذارند؟

مهم‌ترین وظایف بانک‌های مرکزی شامل تنظیم سیاست پولی (باتوجه به هدف کنترل نقدینگی، نرخ بیکاری و تورم) و مدیریت ذخایر خارجی هستند. بانک‌های مرکزی در جهت اهداف تثبیت نرخ بیکاری و تورم، سیاست‌های پولی را اجرا می‌کنند که تاثیر باالقوه‌ای در فارکس دارند.

همچنین بانک مرکزی با ذخایر ارزی که در اختیار دارد، نرخ ارز را در شرایط خاص (تضعیف پول ملی تحت ‌تاثیر بحران یا کنترل ارز برای صادرات) به‌صورت دستوری (دخالت پولی یا لفظی) در جهت اهداف خود کنترل می‌کند.

مدیریت ذخایر ارزی خارجی

بخشی از دارایی ترازنامه بانک‌های مرکزی شامل ارزهای خارجی می‌شود؛ بانک‌های مرکزی برای ثبات نرخ ارز، پشتیبانی از تجارت بین‌المللی و مدیریت بحران‌های مالی، این ارزهای خارجی را نگهداری کرده و در شرایط خاص، در جهت اهداف خود از آنها استفاده می‌کنند.

در بحران‌های اقتصادی-سیاسی که ارزش پول به‌طور ناگهانی کاهش می‌یابد، بانک‌های مرکزی با ارزپاشی سعی می‌کنند تا به‌صورت دستوری در بازار ارز مداخله کرده و قیمت‌ها را کنترل کنند؛ البته این سیاست تاثیر موقتی داشته و در بلندمدت باید عامل محرک نرخ ارز برطرف شود.

بانک‌های مرکزی برای کنترل دستوری نرخ ارز، از راه‌های دخالت پولی مستقیم در فارکس یا دخالت لفظی (تهدید به دخالت پولی یا مواضع هاوکیش یا داویش)، استفاده می‌کنند.

برای مثال، در سال 2023 و 2024 به دلیل اختلاف سیاست پولی ژاپن با سایر اقتصادهای پیشرفته، ین شدیدا تضعیف شد و BOJ برای جلوگیری از تضعیف شدید ارز، اقدام به دخالت پولی در بازار فارکس کرد.

در نیمه دوم 2024 پس از تقویت شدید فرانک تحت‌تاثیر عوامل ژئوپولیتیکی، فرانک سوئیس در برابر یورو شدیدا رشد کرد و این موضوع باعث کاهش تجارت سوئیس و اروپا شد (آسیب به صادرات سوئیس).

برای جلوگیری از بحران کاهش تورم و بهبود تراز تجاری، SNB به‌صورت لفظی تهدید به دخالت پولی (در جهت فروش فرانک) کرد و باعث تضعیف فرانک شد. مواضع داویش SNB نمونه‌ای از تاثیر بانک‌های مرکزی بر فارکس است؛ البته به‌دلیل عدم اطمینان و تداوم ریسک‌های ژئوپولیتیکی در سال 2025، مواضع لفظی SNB چندان تاثیرگذار نبودند.

تضغیف فرانک در برابر یورو در پی مواضع داویش SNB، نمونه‌ای از تاثیر بانک‌های مرکزی بر نرخ جفت ارزها است.

تنظیم سیاست پولی

سیاست‌های پولی به عنوان یکی از محرک‌های تاثیر بانک‌های مرکزی در فارکس با هدف حمایت از رشد اقتصادی (بازارکار برای رفاه مصرف‌کنندگان) یا کنترل تورم اجرا می‌شوند؛ هر نوع سیاست پولی (انبساطی یا انقباضی) و ابزار خاص آن (نرخ بهره، عملیات بازار آزاد، کنترل منحنی بازده و..) تاثیر خاصی در بازار دارد که در ادامه بررسی می‌کنیم:

استفاده از نرخ بهره در سیاست پولی

تغییرات نرخ بهره ابزار اصلی برای اجرای سیاست پولی است و از دو طریق تقاضا برای وام و سپرده‌گذاری، بر سطح نقدینگی تاثیرمی‌گذارد. در سیاست‌های پولی انقباضی و انبساطی، رویکرد تغییر نرخ بهره متفاوت است:

• سیاست انقباضی: در سیاست انقباضی با افزایش نرخ بهره (هزینه استقراض)، تقاضا برای اخذ وام کاهش یافته و از طرفی تقاضا برای سپرده‌گذاری و دریافت سود کم ریسک، افزایش می‎‌یابد؛
• سیاست انبساطی: در سیاست انبساطی با کاهش هزینه استقراض، تقاضا برای اخذ وام بیشتر شده و همچنین به‌دلیل سود کمتر، رغبت سرمایه‌گذاری در بازارهای کم ریسک نیز کاهش می‌یابد.

نکته: تغییرات نرخ بهره به‌طور کلی هزینه استقراض را در سطح جامعه تغییر می‌دهند؛ یعنی بازدهی سایر سرمایه‌گذاری‌های کم ریسک (اوراق، ETFها و...) نیز باتوجه به نرخ بهره تغییر می‌کند.

در سیاست پولی انقباضی به دلیل تقاضای کمتر برای تامین مالی و جذب سرمایه توسط سیستم بانکی، عرضه پول در جامعه کاهش یافته و ارز مربوطه تقویت می‌شود. البته تقویت ارز در سیاست پولی در برخی مواقع مشروط به رشد اقتصادی است.

تقویت شاخص دلار در سال 2022 به دنبال سیاست پولی انقباضی فدرال رزرو، نمونه‌ای از تاثیر بانک‌های مرکزی در فارکس است.

عملیات بازار آزاد در سیاست پولی

عملیات بازار آزاد به خرید و فروش اوراق توسط بانک مرکزی با هدف کنترل نقدینگی اشاره دارد. عملیات بازار آزاد در دو نوع تسهیل کمی (انبساطی) و انقباض کمی (انقباضی) اجرا می‌شود. در این سیاست، بانک مرکزی با بانک‌های تجاری به معامله اوراق می‌پردازد و نقدینگی را در سیستم بانکی کنترل می‌کند.

معامله با بانک‌های تجاری در عملیات بازار آزاد، از نظر سرعت تزریق نقدینگی در اقتصاد بسیار حائز اهمیت بوده و در بسیاری از کشورها، معامله اوراق بین بانک مرکزی و دولت ممنوع است.

تزریق نقدینگی از سیستم بانکی به جامعه، با سرعت کنترل شده و آهسته‌تری نسبت به دولت انجام می‌شود؛ طبق فرمول ریشه پولی تورم، اگر همزمان با افزایش نقدینگی عرضه کالا افزایش نیابد، تورم ایجاد می‌شود؛ حال در سیاست تسهیل کمی، اگر اوراق مستقیما از دولت خریداری شوند، حجم عظیم نقدینگی به سرعت به جامعه تزریق شده و تورم‌زا است.

اما در حالت تزریق نقدینگی از بانک‌ها به جامعه، پول از طریق تسهیلات وارد جامعه می‌شود؛ از آنجایی که متقاضیان وام اکثرا کسب و کارها هستند و با هدف گسترش تولید پول قرض می‌کنند، افزایش نقدینگی همراه با افزایش تولید (عرضه) انجام شده و اثر تورمی تا حدی خنثی می‌شود.

عملیات بازار آزاد از دو طریق بر نقدینگی و ارزش پول در فارکستاثیر می‌گذارند:

• سیاست تسهیل کمی (QE): با افزایش عرضه نقدینگی، باعث تضعیف ارز مربوطه می‌شود؛

• سیاست انقباض کمی(QT): با کاهش عرضه نقدینگی، تقویت ارز را رقم می‌زند.

اجرای سیاست تسهیل کمی در سال 2020 با هدف حمایت از رشد اقتصادی، نمونه‌ای از تاثیر بانک‌های مرکزی بر فارکس است. در طول این سیاست فدرال رزرو ماهانه حدود 120 میلیارد دلار اوراق خریداری کرد؛ این برنامه شامل خرید حداقل 80 میلیارد دلار اوراق خزانه‌داری و 40 میلیارد دلار اوراق بهادار با پشتوانه وام مسکن (MBS) بود.

نکته: تغییرات سرعت عملیات بازار آزاد نیز در سنتیمنت بازار و نوسانات فارکس تاثیر می‌گذارند؛ برای مثال، افزایش سرعت خرید اوراق به معنی تشدید سیاست انبساطی است.

کنترل منحنی بازده در سیاست پولی

سیاست پولی کنترل منحنی بازده یا "Yield Curve Control" با هدف اثرگذاری بر نرخ بهره بلندمدت یا بازدهی اوراق بلندمدت انجام می‌شود. YCC معمولا در شرایطی که فضای کمی برای کاهش بیشتر نرخ بهره وجود داشته باشد (مثلا نرخ بهره نزدیک به صفر یا منفی)، اجرا شده و خیلی رایج نیست.

نکته: نرخ بهره صفر یا محدوده منفی، تبعات ایجاد نارضایتی و خروج سرمایه از طریق معاملات کری ترید را به همراه دارد، لذا بانک‌های مرکزی تا حد امکان از کاهش شدید نرخ بهره خودداری می‌کنند.

مثال‌هایی از اجرای سیاست کنترل منحنی بازده:

• بانک مرکزی ژاپن از 2016 تا 2024: ژاپن دهه‌ها با تورم منفی مواجه بود و YCC با هدف کنترل نرخ بهره بلندمدت و کاهش هزینه استقراض برای بهبود تقاضا اجرا شد؛ BOJ از ترکیب QE و YCC برای تزریق نقدینگی استفاده کرد؛
• بانک مرکزی استرالیا در شوک کرونا: در پی پاندمی کرونا RBA با هدف نگه داشتن بازدهی اوراق سه ساله در محدوده 0.25 درصد، YCC را اجراکرد.

تاثیر نرخ بهره در فارکس

تحرکات سرمایه کری ترید و تفاوت سیاست پولی تاثیر قابل‌توجهی در روند میان‌مدت جفت ارزها دارند؛ درواقع اقتصادی که نرخ بهره پایین‌تری دارد، گزینه جذاب‌تری برای تامین مالی محسوب شده و این امر باعث افزایش عرضه ارز مربوطه و تضعیف آن می‌شود.

با توجه به تاثیر نرخ بهره در بازارها، شناخت عوامل مورد توجه در تغییرات نرخ بهره برای فعالین بازار ضروری است.

عوامل تاثیرگذار در تغییرات نرخ بهره:

• تورم: یکی از وظایف بانک‌های مرکزی کنترل تورم بوده و افزایش یا کاهش آن، در تصمیمات سیاست پولی موثر است؛ در سطوح بالای تورم، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره و کاهش عرضه نقدینگی، سعی بر کنترل تورم دارد؛
• نرخ بیکاری: کنترل نرخ بیکاری نیز یکی از وظایف بانک مرکزی بوده و درصورت افزایش بیش از حد بیکاری، بانک مرکزی با سیاست تسهیلی و حمایتی از رشد اقتصادی، رونق را به بازار کار بازمی‌گرداند؛
• ریسک‌های سیستماتیک: ریسک‌های سیاسی-ژئوپولیتیکی نیز در تصمیمات سیاست پولی تاثیر دارند؛ برای مثال در طول جنگ تجاری ممکن است بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره از اقتصاد حمایت کند؛
• نرخ رشد اقتصادی: بانک مرکزی در رشد اقتصادی خیلی قوی یا خیلی ضعیف، با تنظیم سیاست پولی تعادل را میان رشد و تورم تنظیم می‌کند.

بانک‌های مرکزی مهم در فارکس

بانک‌های مرکزی بزرگ مثل فدرال رزرو، BOJ، BOE، SNB، ECB و ... با تغییرات نرخ بهره و ایجاد تفاوت سیاست پولی، از مهم‌ترین بازیگران بازار فارکس محسوب می‌شوند. تصمیمات این بانک‌ها در مورد نرخ بهره، سیاست‌های پولی و مداخلات ارزی مستقیماً بر نوسانات جفت‌ارزها تأثیر می‌گذارند.

برای مثال، افزایش نرخ بهره فدرال رزرو معمولا دلار را تقویت می‌کند. همچنین افزایش نرخ بهره BOJ با توجه به تحرکات سرمایه کری تریدرها باعث رکود در بازار جهانی می‌شود.

بانک‌های مرکزی مهم در فارکس:

• فدرال رزرو آمریکا: فدرال رزرو به‌عنوان تاثیرگذارترین بانک مرکزی دنیا شناخته شده و سیاست‌های پولی آنها تاثیر گسترده‌ای در شاخص‌های سهام، کامودیتی‌ها (به‌دلیل قیمت‌گذاری به دلار)، فارکس و همچنین سنتیمنت بازار دارد؛
• بانک مرکزی ژاپن (BOJ): تصمیمات بانک مرکزی ژاپن بشدت در تحرکات سرمایه کری تریدرها و احساسات بازار تاثیر دارد، افزایش نرخ بهره یا سیاست انقباضی در ژاپن به ضرر کری تریدرها بوده و (احتمالا) باعث ریسک‌گریزی در بازار می‌شود؛
• بانک مرکزی اروپا (ECB): ECB مسئول سیاست پولی 19 کشور منطقه یورو است؛ گستردگی اقتصادهای اروپا و تعیین یک سیاست پولی برای همه، یکی از چالش‌های ECB است که باعث بحران بدهی در سال‌های 2010 تا 2012 نیز شد؛
• بانک مرکزی انگلستان (BOE): ساختار غیرمتمرکز از ویژگی‌های خاص بانک انگلستان است؛ BOE یک کمیته 9 نفره برای رای‌گیری درمورد نرخ بهره دارد که به شفافیت سیاست پولی می‌افزاید؛
• بانک مرکزی سوئیس (SNB): به‌دلیل تقویت فرانک و خطر تورم منفی و رکود اقتصادی، SNB سیاست‌های تسهیلی در جهت تضعیف فرانک را بارها اجرا کرده است.

اجرای سیاست نرخ ثابت ارزی توسط SNB

از سال‌های 2011 تا 2015 بانک مرکزی سوئیس سیاست نرخ ارزی ثابت را دربرابر یورو اجرا کرد. طبق این سیاست،SNB تعهد داد که اجازه ندهد نرخ جفت ارز EUR/CHF از 1.20 پایین‌تر آید؛ این درواقع یک سیاست تسهیلی بود که از تقویت بیش از حد فرانک دربرابر یورو جلوگیری می‌کرد.

این سیاست با هدف حمایت از صنایع صادرات محور سوئیس و جلوگیری از بحران کاهش تورم یا تورم منفی اجرا شد. سیاست نرخ ثابت ارزی با چاپ بی نهایت فرانک و خرید یورو انجام می‌شد.

با این حال، SNB در سال 2015 به‌طور ناگهانی تصمیم به خروج از این سیاست گرفت؛ در پی این خبر، نرخ EUR/CHF در عرض چند دقیقه سقوط شدید بیش از 30 درصدی را ثبت کرد!

این نوسان شدید یکی از موارد تاثیر بانک‌های مرکزی بر فارکس را نشان می‌دهد. خروج از سیاست نرخ ثابت ارزی به دلیل کاهش ارزش یورو تحت تاثیر سیاست QE بود؛ با کاهش ارزش یورو، ادامه سیاست برای SNB خطر زیان شدید داشت، از طرفی با چاپ نامحدود فرانک، احتمال وقوع تورم نیز سوئیس را تهدید می‌کرد.

جمع‌بندی

کنترل تورم و نرخ بیکاری (کنترل رشد اقتصادی) از وظایف بانک مرکزی است که با اجرای سیاست پولی انجام می‌شود؛ بانک مرکزی برای حمایت از رشد اقتصادی، سیاست پولی انبساطی اجرا می‌کند و عرضه نقدینگی را افزایش می‌دهد.

سیاست تسهیلی از نظر تئوری باعث تضعیف ارز می‌شود؛ اما در فارکس، معامله‌گران اقتصاد کشورها را با یکدیگر مقایسه کرده و معمولا ارزی تقویت می‌شود که درکنار سیاست پولی، رشد اقتصادی بالاتری نیز دارد.

شناخت نوع سیاست پولی (انبساطی یا انقباضی) و دلیل اجرای آن (با هدف کنترل تورم یا بیکاری) به معامله‌گران کمک می‌کند تا اختلاف سیاست پولی را پیش‌بینی کرده و از معاملات سویینگ ترید، کسب سود کنند.