تولید ناخالص داخلی (Gross Domestic Product) یا “GDP”، معیار اصلی رشد اقتصادی است که وضعیت رونق یا رکود را در اقتصاد نشان می‌دهد؛ بانک‌های مرکزی از این مفهوم برای تعیین سیاست پولی استفاده می‌کنند.
علاوه‌بر این، تریدرها می‌توانند از GDP و رویکرد محاسبه آن برای بررسی و تشخص رونق یا رکود اقتصادی استفاده کنند. این موضوع در تحلیل تورم(Inflation) ، بازار کار، سیاست پولی و بازارهای مالی کاربرد دارد.
تولید ناخالص داخلی چیست؟
تولید ناخالص داخلی “GDP” مجموع ارزش تمام کالاها و خدمات نهایی تولید شده در یک کشور و در یک بازه زمانی خاص است. شاخص GDP یکی از مهم‌ترین شاخص‌های تولیدی و معیار سنجش رشد اقتصادی است.
نکات مهم در محاسبه GDP
برخی کالاها (ازجمله فعالیت خانه‌داری، خدمات خیریه و کالاهای غیر قانونی) در محاسبه GDP لحاظ نمیشوند؛ در واقع فقط ارزش کالای نهایی در GDP لحاظ می‌شود.
محاسبه ارزش کالای نهایی
برای جلوگیری از دوباره‌شماری در محاسبه GDP، فقط ارزش کلاهای نهایی حساب می‌شود.
فرض کنید در تولید نان، قیمت آرد به صورت جداگانه در GDP محاسبه شود و سپس قیمت نان (محصول نهایی) نیز در آن لحاظ گردد؛ بدین ترتیب، ارزش آرد دو بار محاسبه شده و دقت آمار را کاهش می‌دهد.
توجه به مرزها در تولید ناخالص داخلی
در GDP مرزها اهمیت دارند؛ در واقع فقط کالاهای تولید شده داخل کشور در GDP لحاظ می‌شوند؛ به عنوان مثال، اپل را در نظر بگیرید که یک شرکت آمریکایی است؛ اگر اپل محصول را در چین تولید کند، ارزش محصول تولید شده در GDP چین لحاظ می‌شود!
عدم محاسبه برخی از تولیدات در GDP
کالاهایی که به شکل غیر قانونی تولید و مبادله می‌شوند (مثل مواد مخدر)، کالاهای دست دوم، اوراق بهادار و فعالیت‌های خانه‌داری یا خیریه، در تولیدات ناخالص داخلی لحاظ نمیشوند.
GNP چیست و چه تفاوتی با GDP دارد؟
تولیدات ناخالص ملی (شاخص GNP) ارزش نهایی کلیه تولیدات شرکتهای تحت مالکیت شهروندان کشور را لحاظ می‌کند.
به عنوان مثال، اگر نایک محصولات خود را در چین تولید کند، ارزش نهایی محصولات در GNP آمریکا لحاظ می‌شود. همچنین، سرمایهگذاری شهروندان خارج از کشور نیز در GNP لحاظ خواهد شد.
فرمول محاسبه GNP در تصویر زیر مشخص است:
![فرمول محاسبه تولید ناخالص ملی [GNP]](https://cdn.tradingfinder.com/image/278534/16-020-tf-fa-what-is-gdp02.webp)
تفاوت در مفهوم
مهم‌ترین تفاوت GDP و GNP در کالاهای قابل محاسبه آنها است؛ در GDP، مرز اهمیت دارد و کالاهای تولیدی داخل کشور و بدون توجه به ملیت لحاظ می‌شوند.
اما در GNP، ملیت حائز اهمیت است و تمام کالاهای ملی، بدون توجه به مکان تولید لحاظ می‌شوند.
تفاوت کارایی
تولید ناخالص داخلی بیشتر برای سنجش فعالیت اقتصادی (شرایط رکود یا رونق) کاربرد دارد؛ اما تولید ناخالص ملی نشان‌دهنده میزان وابستگی و کسب سود کشور از منابع خارجی است.
بدین ترتیب اگر کشوری بیشتر روی سرمایهگذاری خارجی تمرکز کند، احتمالا GNP بالاتری نسبت به GDP دارد. اما اگر کشور موردنظر به سرمایهگذاری خارجی وابسته باشد، احتمالا GDP بالاتر از GNP خواهد بود.
تولید ناخالص داخلی چگونه محاسبه می‌شود؟
باتوجه به محاسبه کالاها و خدمات نهایی در GDP (حذف کالاهای واسطه‌ای)، سه رویکرد برای محاسبه GDP وجود دارد که در تصویر زیر قابل مشاهده هستند:
رویکرد هزینه‌ای
چهار مولفه در رویکرد هزینه‌ای تاثیرگذار هستند؛ این رویکرد مهم‌ترین و رایج ترین روش برای محاسبه GDP است.
این فرمول در نظریه اقتصاد کلاسیک ریشه دارد؛ بنا به این نظریه، کلیه کالاهای تولیدشده در اقتصاد مصرف می‌شوند؛ بنابراین، باتوجه به این تئوری، از کل هزینه‌های مصرف‌کننده، دولت و سرمایهگذاری، ارزش کالاهای تولید شده بدست می‌آید.
به بیان دیگر، 4 عامل در فرمول محاسبه GDP لحاظ می‌شوند:
- هزینه‌های مصرف‌کننده: هزینه‌هایی که خانوارها برای خرید کالاها و خدمات پرداخت می‌کنند؛
- هزینه‌های دولت: هزینه‌هایی که دولت برای تامین خدمات عمومی و مزایا انجام می‌دهد؛
- سرمایهگذاری در تولید: هزینه‌هایی که صرف کالاهای سرمایه‌ای و سرمایهگذاری در تولید می‌شوند؛
- تراز تجاری: خالص واردات و صادرات.
رویکرد ارزش افزوده
در این رویکرد، ارزش‌های افزوده در هر مرحله از تولید با یکدیگر جمع می‌شوند. در این روش، ارزش کامل کالاهای تولیدشده بدون واسطه در GDP لحاظ می‌شود.
درنهایت، با جمع ارزش افزوده در هر مرحله از تولید، قیمت محصول نهایی تعیین می‌شود.
رویکرد درآمدی
ارزش افزوده تولید به شکل درآمد میان عوامل تولید پخش می‌شود؛ بنابراین از مجموع درآمد، می‌توان ارزش افزوده یا ارزش کل کالاهای تولید شده را محاسبه کرد.
می‌توان از گزارش درآمد ناخالص داخلی یا GDI برای رصد جریان توزیع درآمد استفاده کرد تا بخش‌هایی از اقتصاد با بیشترین سهم در تولید شناسایی شوند.
رشد اقتصادی منفی چیست؟
اگر GDP در بازه زمانی موردنظر کمتر از دوره قبلی باشد، اقتصاد دچار رشد اقتصادی منفی خواهد بود. فرمول نرخ رشد اقتصادی:
طبق این فرمول، اگر تولیدات ناخالص داخلی دوره فعلی کمتر از دوره قبل باشد، نرخ رشد اقتصادی منفی خواهد بود؛ رشد اقتصادی منفی یعنی مجموع ارزش تمام تولیدات داخلی در دوره فعلی، کمتر از دوره قبلی بوده است. نکات کلیدی رشد اقتصادی منفی:
- کاهش رشد اقتصادی با رشد اقتصادی منفی متفاوت است؛
- طبق تعریف، اگر دو فصل پیاپی رشد اقتصادی منفی باشد، اقتصاد دچار رکود شده است؛
- در دوره رشد اقتصادی منفی، سنتیمنت بازارهای مالی کشور به سمت ریسک‌گریزی حرکت می‌کنند.
اهمیت تولید ناخالص داخلی واقعی (Real GDP)
تولید ناخالص داخلی، ارزش (قیمت) تمام کالاهای تولید شده را جمع می‌کند؛ بنابراین، اگر در اثر تورم کالاها گران شوند، GDP نیز افزایش می‌یابد اما این موضوع به معنای رشد اقتصادی نیست.
برای حذف اثر تورم در سنجش رشد اقتصادی، بانک‌های مرکزی GDP واقعی را مبنای محاسبات خود قرار می‌دهند.
جمع‌بندی
تولید ناخالص داخلی معیار اصلی سنجش رشد اقتصادی و سلامت تولید است و بانک‌های مرکزی از آن برای تصمیمات مرتبط با سیاست پولی استفاده می‌کنند.
در تحلیل فاندامنتال، برای مقایسه رشد اقتصادی کشورها، از شاخص GDP واقعی استفاده می‌شود؛ چرا که GDP واقعی اثر تورمی را از ارزش کل کالاهای تولید شده حذف می‌کند.
