به شناسایی، تحلیل و کنترل عوامل زیان‌آور، مدیریت ریسک می‌گویند که در تمام بازارهای مالی ازجمله بورس، کریپتوکارنسی و بازار فارکس کاربرد دارد.
با انجام صحیح مدیریت ریسک و خطرپذیری، پیش بینی وقایع آینده ساده‌تر و دقیق‌تر انجام خواهد شد.
مدیریت ریسک چیست؟
مدیریت ریسک بیان‌گر یک فرایند مدیریتی سیستماتیک شامل ارزیابی و کنترل است، که جهت کاهش ضرر و زیان به وجود آمده و استانداردهای به‌خصوص خود را دارد.
به تعریفی دیگر، مدیریت ریسک مجموعه اقداماتی برای جلوگیری از وقوع رویداد‌های ناخواسته یا کاهش آسیب آن‌ها در صورت وقوع است.
انواع ریسک در بازارهای مالی
ریسک را میتوان به طور کلی به دو گروه زیر تقسیم‌بندی کرد:
- سیستماتیک
- غیر سیستماتیک
این تقسیم‌بندی نه‌تنها پایه‌ای برای درک بهتر ماهیت ریسک در سرمایهگذاری است، بلکه مبنایی برای ساخت استراتژیهای حرفه‌ای مدیریت پرتفوی، پوشش (Hedging) و کنترل ضرر احتمالی محسوب می‌شود.
ریسک‌های سیستماتیک
ریسک سیستماتیک به خطراتی گفته می‌شود که به کل بازار یا بخش بزرگی از اقتصاد مربوط بوده و غیر قابل اجتناب هستند. این نوع از خطرات ناشی از عوامل اقتصاد کلان یا سیاسی هستند.
انواع ریسک‌های سیستماتیک در بازارهای مالی:
- بازار: نوسانات کلی قیمت در بازار؛
- نرخ بهره: تغییر نرخ بهره بانکی و تاثیرات آن؛
- تورم: کاهش قدرت پول و اثر آن بر سودآوری شرکت‌ها؛
- سیاسی و ژئوپلیتیک: تحریم، جنگ و تحولات سیاسی؛
- نرخ ارز: نوسانات نرخ ارز و تاثیرات آن بر ارزش دارایی‌ها.
ریسک غیر سیستماتیک
ریسک غیر سیستماتیک، به خطراتی گفته می‌شود که مربوط به یک شرکت، صنعت یا بخش خاص هستند. ریسک غیرسیستماتیک، برخلاف ریسک سیستماتیک از طریق تنوع در سبد سرمایهگذاری قابل کنترل یا حذف هستند.
مهم‌ترین ریسک‌های غیر سیستماتیک:
- تجاری: ناشی از عملکرد عملیاتی و عوامل بازار مرتبط با کسب‌وکار؛
- مالی: مرتبط با ساختار سرمایه و بدهی‌های شرکت؛
- مدیریتی: خطرات تصمیمات و عملکرد تیم مدیریت؛
- عملیاتی: نقص در فرآیندها، سیستم‌ها و منابع داخلی؛
- حقوقی و مقرراتی: تاثیر تغییر قوانین و دعاوی حقوقی؛
- فناوری: منسوخ‌شدن یا ناکارآمدی فناوری‌های مورد استفاده.
ریسک نقدینگی
ریسک نقدینگی به معنای عدم توانایی سرمایه‌گذار، برای تبدیل دارایی به پول نقد است. به بیان دیگر، سرمایه‌گذار نمی‌تواند دارایی‌های سبد خود را در زمان مناسب و با قیمتی منطقی نقد کند.
ریسک‌های روانی
ریسک‌های روانی در بازارهای مالی، به نوعی از خطرها گفته می‌شوند، که ناشی از واکنش‌های هیجانی و باورهای اشتباه در هنگام تصمیم‌گیری‌های مالی هستند.
ریسک‌های روانی در بازارهای مالی:
- خطرات ناشی از ترس (Fear)
- خطر ناشی از طمع (Greed)
- تله تکرار استباه (OverTrading)
- تاثیرپذیری از دیگران (Herd Mentality)
- درک نادرست از ریسک یا خطای شناختی (Cognitive Biases)
تفاوت ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک
ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک در بازارهای مالی، ویژگی‌های متفاوتی مانند محدوده تاثیر، قابیت و روش مدیریت نسبت به یکدیگر دارند که در جدول زیر به آن‌ها می‌پردازیم. تفاوت ریسک‌های سیستماتیک و غیر سیستماتیک:
ویژگی‌ها | ریسک غیرسیستماتیک | ریسک سیستماتیک |
محدوده تاثیر | شرکت یا صنعت خاص | کل بازار یا اقتصاد |
قابلیت | قابل حذف با تنوعبخشی | غیر قابل حذف |
مثال | ورشکستگی شرکت خاص | افزایش نرخ بهره |
راه مدیریت | تنوعسازی (Diversification) | هجینگ، بیمه، تحلیل کلان |
استراتژیهای مدیریت ریسک
این استراتژیها، مجموعه‌ای از اقدامات حیاتی برای معاملهگری حرفه‌ای و با هدف کنترل زیان در نوسانات قیمت هستند. در ادامه به معرفی موثرترین رویکردهای مدیریت ریسک می‌پردازیم. استراتژیهای مدیریت ریسک:
- تنوع بخشی دارایی‌های سبد سرمایهگذاری
- تعیین حد ضرر برای معاملات
- هجینگ (Hedging)
- ورود پله‌ای به معاملات
- کنترل حجم معاملات
تنوع بخشی دارایی‌های سبد سرمایهگذاری
تنوعبخشی دارایی‌های سبد سرمایهگذاری، موجب کاهش تاثیر نوسان یا زیان یک دارایی خاص بر کل پورتفوی سرمایه‌گذار می‌گردد. تقسیم سرمایه بین دارایی‌های مختلف (سهام. ارز. طلا. اوراق و ...)، تاثیر چشمگیری برای کاهش اثر منفی ضرر در سبد سرمایهگذاری دارد.
استراتژی حد ضرر برای معاملات
استفاده از حد ضرر (Stop Loss)،اصلی اساسی برای محافظت از سرمایه و کنترل زیان‌های احتمالی است. تعیین نقطه خروج مشخص، باعث کنترل میزان ریسک در معاملات هنگام حرکت قیمت خلاف در جهت پوزیشن می‌گردد.
هجینگ (Hedging)
مجموعه‌ای از تکنیک‌ها که هدف آن کاهش یا خنثی‌سازی ریسک‌های احتمالی ناشی از نوسانات قیمت دارایی‌ها است که معمولا با باز کردن موقعیتی مخالف با دارایی اصلی انجام می‌شود. استراتژی هجینگ، روشی است که اکثر موسسات مالی برای مدیریت ریسک دارایی‌های خود از آن استفاده می‌کنند.
ورود پله‌ای به معاملات
برای کنترل بهتر ریسک و کاهش آسیب‌پذیری در برابر نوسانات، معامله‌گران حرفه‌ای از روشی به نام ورود پله‌ای به معامله استفاده می‌کنند.
یعنی به‌جای ورود با کل سرمایه به یک موقعیت معاملاتی، سرمایه را در چند مرحله و در سطوح قیمتی مختلف وارد بازار می‌کنند.
کنترل حجم معاملات
حجم نامناسب برای معامله حتی تحلیل‌های درست را بی‌اثر می‌کند، اما حجم کنترل‌شده موجب بازدهی و کسب سود مستمر در معاملات می‌شود.
کنترل حجم معاملات باعث کاهش فشار روانی و احساسی تریدرها، ایجاد انضباط در معاملات و امکان بقا در بازارهای مالی می‌گردد.
مراحل مدیریت Risk
از مهم‌ترین کارهایی که باید طی فرآیند سیستماتیک مدیریت انجام شود، پذیرش ریسک است. ارزیابی Risk طی 6 مرحله انجام می‌گردد:
- شناسایی ریسک‌ها (Risk Identification)
- ارزیابی و تحلیل ریسک‌ها (Risk Assessment & Analysis)
- اولویت‌بندی ریسک‌ها (Risk Prioritization)
- تدوین استراتژیهای مقابله با ریسک‌ها (Risk Response Planning)
- اجرای برنامه مدیریت ریسک (Implementation)
- پایش و بازبینی مداوم (Monitoring & Review)
شناسایی ریسک‌ها (Risk Identification)
در این مرحله، تمام ریسک‌های محتمل مرتبط با دارایی، بازار یا استراتژی معاملاتی مانند ریسک بازار، نقدینگی، روانی یا حقوقی شناسایی می‌شوند.
ارزیابی و تحلیل ریسک‌ها (Risk Assessment & Analysis)
تحلیل کمی و کیفی، شدت و احتمال وقوع ریسک‌ها و بررسی میزان تاثیرگذاری آن‌ها بر سرمایه، موجب افزایش دقت در مدیریت خطرات دارایی‌ها می‌گردد.
اولویت‌بندی ریسک‌ها (Risk Prioritization)
ریسک‌هایی با احتمال وقوع و تاثیر بیشتر، نیاز به مدیریت فوری دارند و در اولویت مدیریت ریسک قرار می‌گیرند. با اولویت بندی ریسک‌ها در معاملات، احتمال محقق شدن ضرر در بازه‌های زمانی کوتاه کاهش می‌یابد.
تدوین استراتژیهای مقابله با ریسک‌ها (Risk Response Planning)
تدوین این استراتژیها، شامل انتخاب روش مناسب برای کنترل یا کاهش خطرات است. استراتژیهای مقابله با ریسک:
- اجتناب از ریسک
- کاهش ریسک (با حد ضرر، تنوعبخشی و هجینگ)
- انتقال ریسک (بیمه یا قراردادها)
- پذیرش ریسک (در صورت پایین بودن سطح آن)
اجرای برنامه مدیریت ریسک(Implementation)
برای اجرای برنامه، به‌کارگیری ابزار و استراتژیهای منتخب در معاملات واقعی یا پورتفوی ضروری است. با اجرای صحیح برنامه مدیریت خطرات، دسترسی به سود مستمر از استراتژی معاملاتی تسریع پیدا می‌کند.
پایش و بازبینی مداوم (Monitoring & Review)
نظارت دائمی بر عملکرد سیستم مدیریت Risk و اصلاح آن بر اساس شرایط جدید بازار و تجربه‌های گذشته، از اولویت‌های مدیریت ریسک معاملات هستند.
پایش (Monitoring) به بررسی مداوم وضعیت بازار، موقعیت‌های باز، متغیرهای اقتصادی و عملکرد پوزیشن‌ها می‌پردازد.
در مقابل، بازبینی (Review) به معنای ارزیابی مجدد و منظم برنامه‌ها و استراتژیهای مدیریت ریسک و به‌روزرسانی آن‌ها بر اساس تغییر شرایط است.
تفاوت میان مدیریت ریسک و مدیریت سرمایه
مدیریت ریسک، محافظی برای هر معامله جهت اطمینان از زیان کنترل‌شده در صورت شکست است. در مقابل، مدیریت سرمایه، از ساختار مالی معامله‌گر در برابر نوسانات قیمت محافظت می‌کند.
اجرای دقیق و هم‌زمان مدیریت ریسک و سرمایه، اساس یک سیستم معاملاتی پایدار، هوشمندانه و دارای چارچوب است. در ادامه به بررسی دقیق‌تر تفاوت این دو می‌پردازیم.
جدول تفاوت میان مدیریت ریسک و مدیریت سرمایه:
معیار | مدیریت سرمایه | مدیریت ریسک |
هدف اصلی | حفظ سرمایه و تداوم حضور در بازار در بلندمدت | کاهش آسیب‌پذیری معاملات در برابر زیان‌های ناگهانی |
نقطه تمرکز | کل سبد معاملاتی یا حساب سرمایهگذاری | هر معامله بهصورت مجزا |
ابزارهای کلیدی | حجم معامله، درصد ریسک، تنوع سبد، ورود پله‌ای | حد ضرر، تحلیل ریسک، هجینگ، شناخت خطرها |
زمان‌بندی اجرا | پیش از ورود و بهصورت دائمی در فرآیند سرمایهگذاری | پیش از ورود و حین نگهداری موقعیت معاملاتی |
نوع ریسک تحت کنترل | ریسک کلی حساب و ریسک انباشت زیان‌ها | ریسک معاملاتی و محیطی |
اشتباهات رایج در مدیریت ریسک
معامله‌گران در بازاهای مالی دچار اشتباهاتی در مدیریت ریسک می‌شوند که موجب ضررهای جبران ناپذیری می‌گردد. اشتباهات رایج مدیریت ریسک در بازارهای مالی:
- نادیده گرفتن خطرهای پنهان: تمرکز بر ریسک‌های آشکار و غفلت از خطرهای نهفته مانند ریسک روانی یا عملیاتی؛
- عدم تنوعبخشی کافی: سرمایهگذاری متمرکز در چند دارایی مشابه بدون پراکندگی مناسب در سبد؛
- استفاده نکردن از ابزارهای محافظتی: نادیده گرفتن ابزارهایی مانند استاپ لاس، قراردادهای آتی و اختیار معامله؛
- تصمیم‌گیری احساسی: پیروی از ترس، طمع یا هیجانات بازار به جای تحلیل منطقی و داده‌محور؛
- نبود برنامه مدیریت ریسک: عدم تدوین و پایبندی به استراتژی مشخص برای کنترل ضرر و مدیریت سرمایه؛
- کم‌اهمیت شمردن خطرات نقدینگی: عدم توجه به امکان نقد کردن دارایی‌ها در شرایط بحرانی.
جمع‌بندی
مدیریت ریسک در بازارهای مالی، فرآیندی برای شناسایی، ارزیابی و کنترل ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک است. مدیریت ریسک مالی با استفاده از ابزارهایی نظیر تنوعبخشی، هجینگ و تعیین حد ضرر، موجب کاهش زیان و بهینه‌سازی پرتفوی دارایی معامله‌گران می‌گردد.
توجه به خطرات روانی و اجتناب از تصمیمات هیجانی، از مولفه‌های کلیدی مدیریت ریسک هستند.
