الگوی سر و شانه، ازجمله الگوهای کلاسیک برگشتی است که تغییر تمایلات عرضه و تقاضا را مشخص میکند. این الگو از 3 قله متوالی تشکیل شده که به مرور با تشکیل این قله‌ها، تغییرات در حجم معاملات و مومنتوم قیمت آغاز میشود.
ترکیب الگوی سر و شانه با سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال مانند اندیکاتور RSI، منجر به افزایش نرخ موفقیت معاملات (Win Rate) میشود.
الگوی سر و شانه چیست؟
الگوی سر و شانه، اغلب در انتها روند تشکیل میشود. قیمت یک قله (شانه چپ)، قله بلند‌تر (سر) و یک قله کوتاه‌تر (شانه راست) را تشکیل میدهد که نشانه ضعف در روند هستند.
این الگو در انتهای روند، عدم توانایی قیمت برای ایجاد سقف‌های بالاتر و عبور از محدوده مقاومتی را نشان داده و در این شرایط، احتمال تغییر در جهت روند وجود دارد.
الگوی سر و شانه، در تمام بازارهای مالی از جمله بازار فارکس، ارز دیجیتال و سهام کاربرد دارد و در تایم فریمهای مختلف تشکیل میشود.
در مقاله آموزش الگوی سر و شانه سایت Investopedia این الگوی کلاسیک، به صورت کامل توضیح داده شده است.
مزایا و معایب الگوی سر و شانه
الگوی سر و شانه به دلیل برخورداری از سطح شکست مشخص، کاربرد بالایی در تحلیل تغییر روند دارد؛ با این حال اعتبار این الگو به شرایط مختلفی مانند شکل دقیق اجزا، شرایط بازار و ... بستگی دارد. مزایا و معایب الگوی سر و شانه:
معایب | مزایا |
احتمال سیگنال اشتباه در بازارهای نوسانی | تشخیص ضعف ساختاری در ادامه روند |
وابستگی بالا به شکست معتبر خط گردن | قابل استفاده در تمامی تایم‌فریم‌ها |
نیاز به تاییدیه از حجم یا اندیکاتورها | مشخص بودن سطح نقض (Invalidation Level) |
حساسیت به نحوه ترسیم خط گردن | امکان تعیین حد ضرر و حد سود با دقت بالا |
اجزای تشکیل‌دهنده الگوی سر و شانه
الگوی سر و شانه، از چهار بخش اصلی تشکیل شده است که هرکدام نقش مشخصی در شکل‌گیری ساختار بازگشتی دارند.
ترتیب تشکیل و ویژگی رفتاری این اجزا، پایه تحلیل این الگو است.
- شانه چپ (Left Shoulder): اولین قله تشکیل شده بعد از یک حرکت صعودی قدرتمند که معمولا حجم نقدینگی بالایی دارد؛
- سر (Head): دومین قله که از قله اول بالاتر است و آخرین تلاش خریداران برای شکست ناحیه مقاومتی را نشان میدهد؛
- شانه راست (Right Shoulder): قله سوم و آخر الگو که از سر پایین‌تر تشکیل میشود و معمولا نقدینگی در این قله نسبت به باقی قله‌ها پایین‌تر است؛
- خط گردن (Neckline): خط حمایتی الگو که انتهای حرکات اصلاحی داخل الگو را به هم متصل میکند؛ این خط به صورت مورب و افقی و متناسب با شرایط بازار تشکیل میشود.
نحوه معامله با الگوی سر و شانه
معامله با این الگو نیازمند شناسایی دقیق شکست خط گردن و بررسی رفتار نقدینگی هنگام تشکیل الگو است. ورود به معامله تنها زمانی منطقی است که شکست خط گردن به صورت معتبر تایید شده و قیمت در پایین این خط خود را تثبیت کند.
ورود به معامله
برای ورود به معامله با استفاده از الگو سر و شانه سقف، دو روش با میزان ریسک متفاوت وجود دارد:
- ورود تهاجمی: ورود به معامله دقیقا بعد از شکست خط گردن، با قرار دادن حد ضرر کمی بالاتر از شانه راست و بدون تایید مکمل؛
- ورود محافظهکارانه: ورود به معامله بعد از پولبک به خط گردن و دریافت تایید مکمل مانند الگوهای کندل‌استیک.
تعیین حد سود و ضرر
برای تعیین حد سود (Take Profit)، باید فاصله بین سر و خط گردن اندازهگیری شود؛ سپس سفارش حد سود به همان اندازه در پایین خط گردن قرار گیرد.
همچنین، برای حد ضرر دو محدوده با ریسک‌های متفاوت وجود دارد:
- بالای شانه راست: در این محدوده، احتمال استاپ‌هانت کاهش پیدا میکند، اما ریسک به ریوارد پایینی برای معامله ارائه میدهد؛
- محدوده بالای کندل شکست گردن: در این محدوده ریسک به ریوارد مناسبی برای معامله وجود دارد اما احتمال استاپ‌هانت بالا است
داخل کانال یوتیوب Wysetrade انواع الگوی سر و شانه به صورت ویدیویی آموزش داده شده است:
الگوی سر و شانه کف (Inverse Head and Shoulders)
تفاوت که در الگوی سر و شانه معکوس در تحلیل تکنیکال، جهت روند و نوع شکست خط گردن صعودی است.
الگوی سر و شانه در روند نزولی در انتهای روند نزولی تشکیل میشود؛ بعد از حرکت قدرتمند نزولی، سه دره متوالی در سطوح مختلف تشکیل خواهد شد که دره اول همان شانه چپ، دره دوم معادل سر و دره سوم، شانه راست است.
در الگو سر و شانه برعکس، شکست خط گردن به سمت بالا انجام میشود؛ افزایش ناگهانی حجم هنگام شکست خط گردن، اعتبار این الگو را افزایش میدهد.
الگوی سر و شانه دوقلو (Double Head & Shoulders)
در برخی از شرایط خاص بازار، ساختاری با دو قله مرکزی به‌جای یک قله اصلی تشکیل میشود که به آن الگوی سر و شانه دوقلو گفته میشود. این الگو معمولاً در بازارهایی با نقدینگی بالا و نوسانات گسترده دیده میشود و بیانگر تلاش ناموفق دوم بازار برای ادامه روند قبلی است.
از نظر عملکرد، رفتار قیمتی در این الگو مشابه الگوی سر و شانه معمولی است، با این تفاوت که شکل‌گیری دو سر متوالی باعث افزایش احتمال بازگشت روند میشود. در هنگام شکست خط گردن، معمولاً حجم معاملات به‌طور چشمگیری افزایش یافته و حرکات قیمتی سریع‌تر از حالت استاندارد انجام میگیرد.
نکات مهم الگوی سر و شانه
برای تشخیص اعتبار الگوی سر و شانه، نکاتی ازجمله حجم معاملات، شیب خط گردن، تقارن شانهها و ... مورد بررسی قرار میگیرد. با بررسی این موارد، تغییرات عرضه و تقاضا شناسایی شده و نرخ موفقیت معاملات افزایش پیدا میکند.
شیب خط گردن
شیب خظ گردن به سه صورت افقی، نزولی و صعودی تشکیل میشود، در الگو سر و شانه، شیب نزولی خط گردن نشان‌دهنده ضعف بیشتر در روند صعودی است. تشکیل خط گردن با شیب صعودی اعتبار الگو را کاهش میدهد.
حجم معاملات
در ابتدای تشکیل الگوی سر و شانه، حجم معاملات در بیشترین حالت خود قرار دارد؛ با شروع تشکیل این الگو، حجم به تدریج کاهش پیدا میکند.
هنگام تشکیل شانه راست، حجم معاملات به پایینترین مقدار ممکن می‌رسد و هنگام شکست خط گردن، حجم معاملات به صورت ناگهانی افزایش پیدا میکند. این افزایش حجم ناگهانی قیمت یکی از نشانه‌های اعتبار این الگو است.
تقارن شانهها
وجود انحراف‌های جزئی در سطح تشکیل شانهها طبیعی است، اما هرچه این انحرافات کمتر باشد، اعتبار الگو افزایش پیدا میکند. همچنین، فاصله زمانی تشکیل شانهها، دارای اهمیت است؛ هرچه این مدت زمان کمتر باشد، اعتبار الگو افزایش پیدا میکند.
رفتار قیمت قبل از شکست
هرچه حرکات صعودی قبل از شکست خط گردن ضعیف‌تر باشد، اعتبار شکست بالاتر می‌رود. همچنین، فشردگی نوسانات و تثبیت‌های کوتاه‌مدت نشانه‌هایی از ضعف خریداران و افزایش قدرت فروشندگان هستند.
تایید شکست (Breakout Confirmation)
با بررسی پرایس اکشن بعد از شکست، نحوه تثبیت پایین محدوده خط گردن اعتبار شکست مورد بررسی قرار میگیرد. همچنین، استفاده از اندیکاتور RSI برای بررسی اعتبار شکست کاربرد دارد.
تشکیل سایه‌های بلند و بدون تثبیت قیمت پایین محدوده خط گردن، معمولا نشان‌دهنده ضعف شکست و احتمال بازگشت به روند قبلی است.
مقایسه ورود تهاجمی و محافظهکارانه در الگوی سر و شانه
برای درک بهتر تفاوت این دو رویکرد، جدول زیر ساختار معاملاتی، سطح ریسک و شرایط مناسب هر نوع ورود را نشان میدهد:
نوع ورود | زمان ورود | سطح ریسک | مزایا | معایب |
ورود تهاجمی (Aggressive Entry) | بلافاصله بعد از شکست خط گردن | بالا | دریافت قیمت بهتر و حد ضرر کوتاه‌تر | احتمال استاپ‌هانت بالا و شکست جعلی |
ورود محافظهکارانه (Conservative Entry) | بعد از پولبک به خط گردن و تأیید کندلی | پایین‌تر | تایید شکست و کاهش ریسک خطا | از دست رفتن بخشی از حرکت اولیه قیمت |
رفتار نقدینگی در الگوی سر و شانه
پیش از وقوع شکست در الگوی سر و شانه، جابه‌جایی‌های هدفمندی در جریان سفارشات بازار رخ میدهد. در بسیاری از مواقع، نقدینگی قابل توجهی در ناحیه بالای شانه راست یا در نزدیکی خط گردن متمرکز میشود که مارکت میکر‌ها (بازیگران اصلی) پیش از تغییر جهت قیمت، اقدام به جذب این نقدینگی از طریق از طریق حرکات فریبنده یا استاپ‌هانت می‌کنند.
این رفتار اغلب به صورت شکست‌های کاذب یا نفوذ موقت قیمت در سطح خط گردن قبل از حرکت اصلی دیده میشود.
مثال رفتار نقدینگی در الگوی سر و شانه
در این مثال، بعد از تشکیل الگوی سر و شانه در نمودار، قیمت یک حرکت پرقدرت به سمت خط گردن تشکیل داده و از آن عبور میکند؛ اما، بلافاصله بعد از عبور از این سطح، به محدوده قیلی برمی‌گردد.
در این مرحله معامله‌گران مبتدی، این حرکت رو به معنای شکست جعلی تحلیل کرده و وارد معامله خرید می‌شوند؛ اما، قیمت در این مرحله به‌دنبال جذب نقدینگی کافی برای شروع حرکت نزولی است.
همانطور که در تصویر مثال مشخص است، قیمت بعد از جذب نقدینگی بالای خط گردن، حرکت نزولی خود را آغاز کرده میکند.
همچنین، تشکیل نواحی فشرده نقدینگی در نزدیکی نقاط کلیدی الگو، نشانه‌ای از کاهش تعادل عرضه و تقاضا و آمادگی بازار برای یک حرکت جهت‌دار است.
بررسی اعتبار الگوی سر و شانه
برای تعیین اعتبار الگوی سر و شانه، علاوه بر ویژگی‌های ظاهری باید ویژگی‌هایی مانند موقعیت ساختاری و منطق شکل‌گیری هم مورد بررسی قرار بگیرد.
در بسیاری از موارد، الگوهایی مشاهده می‌شوند که از نظر بصری شباهت‌هایی به الگوی سر و شانه دارند، اما در زمان و مکان مناسب برای برگشت روند تشکیل نمی‌شوند.
برای مثال، شکل‌گیری سریع و نامتعادل شانه راست یا قرارگیری الگو در میانه یک روند رنج، نشانه‌هایی از کمبود اعتبار این الگو خواهند بود.
در برخی موارد، الگوهای ناقص سر و شانه (Partial Head and Shoulders) با ترکیب‌های گمراه کننده‌ای از نوسانات قیمت، ممکن است به تحلیل غلط و ضرر منجر شوند.
تشخیص الگوی سر و شانه در پلتفرم تریدینگ‌ویو (TradingView)
پلتفرم تریدینگ‌ویو یکی از ابزارهای قدرتمند برای تحلیل ساختارهای قیمتی و شناسایی خودکار الگوهای کلاسیک مانند سر و شانه است. در این پلتفرم، معامله‌گران می‌توانند با استفاده از فیلترهای آماده یا اندیکاتورهای سفارشی، نقاط تشکیل شانهها و شکست خط گردن را به‌صورت خودکار تشخیص دهند.
در بخش Indicators ابزارهایی مانندAuto Chart Pattern یا Head & Shoulders Detector قابلیت شناسایی الگو و هشدار در زمان شکست گردن را فراهم می‌کنند.
همچنین کاربران حرفه‌ای می‌توانند با استفاده از اسکریپت‌ها و الگوریتم‌های اختصاصی برای تشخیص دقیق‌تر الگو بر اساس حجم، زاویه گردن و فشردگی نوسانات بنویسند.
استراتژی معاملاتی ترکیب الگوی سر و شانه با اندیکاتور RSI
در این استراتژی معاملاتی، علاوه بر تحلیل ساختار بازار، موارد دیگری مانند بررسی تغییرات مومنتوم بازار با استفاده از اندیکاتور RSI انجام می‌شوند که نرخ موفعیت معاملات را افزایش میدهند.
1# شناسایی ساختار کامل الگو
در مرحله اول تحلیل باید تشکیل الگوی سر و شانه به صورت کامل انجام شود و شانه‌های الگو نسبتا هم‌سطح باشند. تشکیل خط گردن با شیب نزولی، اعتبار این استراتژی معاملاتی را افزایش میدهد.
2# بررسی واگرایی RSI در شانه راست
پس از تایید ساختار الگو، باید واگرایی منفی در اندیکاتور RSI در زمان تشکیل شانه چپ نسبت به قله سر مورد بررسی قرار بگیرد. تشکیل قله پایین‌تر از قله سر در RSI، نشان‌دهنده ایجاد حباب قیمتی است که احتمال ریزش قیمت را بالا می‌برد.
3# همپوشانی شکست خط گردن و عبور از سطح 50 اندیکاتور RSI
مرحله بعدی تشکیل این استراتژی معاملاتی، عبور RSI از محدوده 50 همزمان با شکست خط گردن است؛ این همپوشانی شروع تخلیه واگرایی و انفجار حباب قیمتی را نشان میدهد.
4# تایید نهایی سیگنال ورود
بعد از شکست معتبر و تایید مومنتوم توسط اندیکاتور RSI، ورود به معامله بعد از تثبیت قیمت در زیر خط گردن صورت میگیرد. درصورتی که هرکدام از اجزای استراتژی ضعف قدرت خریداران را تایید نکنند، سیگنال ورود به معامله صادر نمی‌شود.
خطاهای رایج در تشخیص الگوی سر و شانه
بسیاری از معامله‌گران در ترسیم یا تفسیر این الگو دچار اشتباهات رایجی می‌شوند که می‌تواند به تصمیم‌های نادرست منجر شود. مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- تعیین نادرست خط گردن: رسم خط گردن بدون در نظر گرفتن قله یا دره واقعی باعث ایجاد سیگنالهای اشتباه میشود؛
- نادیده‌گرفتن حجم معاملات: کاهش تدریجی حجم در طول شکل‌گیری الگو و افزایش ناگهانی هنگام شکست، یکی از نشانه‌های اصلی اعتبار است؛
- تشخیص نادرست شانه راست: در بسیاری موارد، شانه راست کامل نمی‌شود و معامله‌گران زودتر از موعد وارد پوزیشن می‌شوند؛
- تفسیر اشتباه شکست جعلی: نفوذ کوتاه‌مدت قیمت زیر گردن لزوماً به معنای تأیید شکست نیست و نیاز به تثبیت قیمتی دارد.
تشخیص خودکار الگوی سر و شانه با هوش مصنوعی و الگوریتم‌ها
با پیشرفت هوش مصنوعی در تحلیل نمودارها، امروزه تشخیص خودکار الگوهای قیمتی از جمله سر و شانه، به‌صورت الگوریتمی امکان‌پذیر است.
پلتفرم‌هایی مانند ChartAI، PatternSmart و TrendSpider از مدل‌های یادگیری ماشینی برای اسکن همزمان هزاران نمودار استفاده می‌کنند و الگوهایی با ساختار معتبر را در کمترین زمان شناسایی می‌نمایند.
این فناوری‌ها علاوه بر تشخیص خودکار، پارامترهایی مانند شیب خط گردن، حجم معاملات و نسبت تقارن را نیز ارزیابی می‌کنند تا دقت سیگنالهای معاملاتی افزایش یابد.
ترکیب این ابزارها با تحلیل تکنیکال دستی، می‌تواند یک سیستم معاملاتی پیشرفته و چندبعدی برای تحلیل‌گران حرفه‌ای ایجاد کند.
دانلود اندیکاتور سر و شانه (Head and Shoulders Visual)
اندیکاتورHead and Shoulders Visual یکی از دقیق‌ترین ابزارهای تحلیل تکنیکال برای شناسایی الگوهای بازگشتی است. این اندیکاتور به‌صورت خودکار دو نوع الگوی سر و شانه سقف (نزولی) و سر و شانه کف (صعودی) را شناسایی کرده و آن‌ها را روی نمودار قیمت نمایش میدهد.
هدف از طراحی آن، کمک به معامله‌گران در تشخیص تغییر جهت روندها و یافتن بهترین نقاط ورود (Entry) و خروج (Exit) بر اساس ساختار قیمتی است.
عملکرد این اندیکاتور بر پایه تحلیل الگوی کلاسیک سر و شانه است که شامل بخش‌هایی مانند شانه چپ، سر، شانه راست و خط گردن میشود. در نمودار انس جهانی طلا با تایم فریم یک‌ساعته، زمانی که الگوی سر و شانه معکوس در انتهای یک روند نزولی تشکیل شده و خط گردن به سمت بالا شکسته شود، سیگنال خرید (Buy) صادر میشود که نشانه آغاز یک روند صعودی جدید است.
در مقابل، در نمودارهایی نظیر GBP/AUD، در پایان یک روند صعودی ممکن است الگوی سر و شانه معمولی تشکیل شود و در صورت شکست خط گردن به سمت پایین، سیگنال فروش (Sell) صادر گردد که بیانگر آغاز فاز نزولی است.
از نظر فنی، اندیکاتور Head and Shoulders Visual در گروه اندیکاتورهای پرایس اکشن و الگوهای کلاسیک قرار دارد و برای بازارهای فارکس، سهام، و کریپتوکارنسی مناسب است. این اندیکاتور برای معامله‌گران با سطح مهارت متوسط طراحی شده و از تایم‌فریم‌های چندزمانه (Multi Timeframe) پشتیبانی میکند.
در بخش تنظیمات، کاربران می‌توانند ویژگی‌هایی مانند رنگ الگو، سبک و ضخامت خط زیگ‌زاگ، درصد شیب خط گردن، و نحوه نمایش الگوی اصلی و معکوس را شخصی‌سازی کنند. ترکیب این ابزار با اندیکاتورهای تکمیلی همچون RSI یا MACD می‌تواند اعتبار سیگنال‌ها را افزایش دهد.
در مجموع، اندیکاتور سر و شانه ابزاری قدرتمند برای تحلیل روند و تشخیص نقاط بازگشت بازار است که با رابط کاربری ساده و تنظیمات قابل‌سفارشی، برای معامله‌گران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای گزینه‌ای ایده‌آل محسوب میشود.
- دانلود اندیکاتور سر و شانه (Head and Shoulders Visual) برای متاتریدر 5
- دانلود اندیکاتور سر و شانه (Head and Shoulders Visual) برای متاتریدر 4
جمع‌بندی
الگوی سر و شانه، یکی از الگوهای کلاسیک در دسته بازگشتی است، این الگو در انتهای روند تشکیل شده و ضعف قدرت روند لحظه‌ای بازار را نشان میدهد.
این الگو زمانی بیشترین کارایی را دارد که همراه با تحلیل دقیق رفتار قیمت و نقدینگی مورد بررسی قرار بگیرد؛ تشخیص صحیح اجزای الگو، ارزیابی کیفیت ساختار و تایید شکست خط گردن، مهم‌ترین فاکتورهایی هستند که افزایش نرخ موفقیت معاملات با استفاده از الگوی سر و شانه را رقم می‌زنند.
ترکیب این الگو با اندیکاتور RSI منجر به فیلتر سیگنالهای جعلی و بهبود نقاط ورود میشود.
