سیاست پولی با تاثیر مستقیم روی نقدینگی، منجر به کاهش یا افزایش تورم میشود؛ چگونگی تاثیر سیاست پولی بر تورم اقتصادی به نوع (ابزارها) و جهت (انقباضی یا انبساطی) سیاست پولی بستگی دارد.
همچنین، ممکن است اجرای سیاست پولی با تغییر الگوی مصرف در جامعه، رونق یا رکود بخش‌های مختلف اقتصاد را رقم بزند.
سیاست پولی چیست؟
سیاست‌های پولی به مجموعه اقداماتی گفته میشود که بانک مرکزی برای ایجاد ثبات در بازار کار و کنترل تورم (وظیفه دوگانه بانک مرکزی) اجرا می‌کند. این سیاست‌ها تاثیر قابل‌توجهی بر شاخص‌های اقتصادی دارند و از طریق ابزارهای زیر اجرا می‌شوند:
- نرخ بهره: نرخ بهره هزینه استقراض پول برای یک مدت مشخص؛
- عملیات بازار آزاد: کنترل نقدینگی از سوی بانک مرکزی با خرید و فروش اوراق؛
- نرخ ذخیره قانونی: درصدی از سپرده بانکی در بانک مرکزی.
سیاست پولی انقباضی و انبساطی
انقباضی و انبساطی انواع سیاست پولی هستند که تاثیرات کاملا متفاوتی در اقتصاد دارند؛ بانک مرکزی بسته به هدف خود (کاهش تورم یا رونق بخشیدن به بازارکار) و شرایط اقتصادی موجود، این سیاست‌ها را در دستور کار قرار می‌دهد.
پارامتر | انقباضی | انبساطی |
تاثیر بر تورم | کاهش | افزایش |
تاثیر بر رشد اقتصادی | محدودکننده رشد اقتصادی | تشویق رشد اقتصادی |
زمان اجرا | نیاز به کنترل تورم | نیاز به ایجاد رشد اقتصادی |
ابزارها | افزایش نرخ بهره، کاهش دارایی ترازنامه | کاهش نرخ بهره، سیاست تسهیل کمی |
علاوه بر سیاست‌های پولی، مواضع هاوکیش یا داویش رئیس بانک مرکزی نیز می‌تواند بر تورم و انتظارات تورمی تاثیرگذار باشد.
نکته: سیاست پولی خنثی یکی از انواع سیاست پولی است؛ این سیاست زمانی اجرا میشود که تورم در محدوده هدف بانک مرکزی قرار داشته و تورم را در سطح تعادل نگه میدارد.
تاثیر سیاست‌های پولی بر تورم
سیاست‌های پولی سطح نقدینگی را تغییر می‌دهند و به همین دلیل، تاثیر مستقیمی بر تورم دارند؛ اما تاثیر سیاست‌های پولی بر تورم باتوجه به نوع و هدف آنها متفاوت است.
تاثیر سیاست پولی انبساطی بر تورم
در سیاست پولی انبساطی، بانک‌مرکزی با کاهش نرخ بهره یا خرید اوراق (افزایش ترازنامه - سیاست تسهیل کمی)، نقدینگی را افزایش می‌دهد؛ این اقدام طبق فرمول ریشه پولی، تورم‌زا بوده و معمولا با هدف تقویت رشد اقتصادی و بهبود بازار کار (کاهش نرخ بیکاری) انجام میشود.
نکته: طبق فرمول ریشه پولی تورم، اگر عرضه نقدینگی بیشتر از کالا افزایش یابد، تورم ایجاد میشود.
مثالی از تاثیر سیاست پولی انبساطی بر تورم
برای مثال، در سال 2020 برای گذر از بحران رکود ناشی از کرونا، بانک‌های مرکزی سیاست پولی انبساطی در پیش گرفتند که متاثر از آن، تورم به طرز چشمگیری افزایش یافت.
سیاست پولی انبساطی فدرال رزرو در ابتدای سال 2020 با کاهش نرخ بهره و خرید اوراق توسط بانک‌مرکزی (سیاست تسهیل کمی) همراه بود؛ این اتفاق به افزایش شدید تورم [تا حدود 9 درصد] منجر شد.
البته همیشه سیاست‌های انبساطی با شدت سال 2020 اجرا نمی‌شوند؛ تاثیر سیاست‌های پولی بر تورم، بسته به شدت و مدت زمان اجرای آن متفاوت است.
تاثیر سیاست پولی انقباضی بر تورم
سیاست پولی انقباضی با افزایش هزینه استقراض (نرخ بهره)، نقدینگی را کاهش می‌دهد؛ کاهش نقدینگی و سرکوب تقاضا، تاثیر کاهشی بر تورم دارد.
مثال از تاثیر سیاست پولی انقباضی بر تورم
افزایش نرخ بهره فدرال رزرو در سال 2022 با هدف کنترل تورم، مثال مناسبی برای سیاست پولی انقباضی و تاثیر آن بر تورم است؛ در نتیجه افزایش شدید نرخ بهره، تورم از حدود 9%، به کانال 2 درصد بازگشت.
مدت زمان تاثیر سیاست‌های پولی بر تورم
سیاست‌های پولی معمولا با اختلاف چند ماهه بر شاخص‌های اقتصادی تاثیر می‌گذارند.
برای مثال، فدرال رزرو در ماه مارس 2022 افزایش نرخ بهره و سیاست انقباضی را آغاز کرد، اما روند کاهشی تورم از تقریبا 5 ماه بعد (اوت) آغاز شد.
در تصویر، تاثیر نرخ بهره بر تورم و اختلاف چند ماهه بین شروع افزایش نرخ بهره و سیاست انقباضی (رنگ قرمز)، و آغاز روند کاهشی تورم (رنگ آبی) مشخص شده است.
چرا تاثیر سیاست پولی در تورم با تاخیر مشخص میشود؟
تاخیر در انتقال نرخ بهره به سیستم بانکی، رفتار مصرفکننده و تولیدکننده مهم‌ترین دلایل این اتفاق هستند.
تاخیر در اعمال نرخ بهره وامهای قدیمی
پس از اعلام توسط بانک مرکزی، نرخ بهره جدید بر وامهای جدید اعمال میشود؛ اما بسیاری از وامهای گذشته، دارای نرخ ثابت یا دوره بازبینی هستند.
برای مثال، نرخ‌های وام مسکن و تجاری معمولا در دوره‌های سه ماهه، 6 ماهه یا یکساله بازبینی می‌شوند؛ به بیان دیگر، ممکن است نرخ بهره جدید در بازبینی بعدی اعمال شود؛ همچنین، سپرده‌های بانکی تا پایان دوره خود با نرخ قبلی لحاظ می‌شوند.
کم‌رنگ شدن اثر سیاست پولی توسط عوامل خارجی
برخی عوامل خارجی مثل قیمت کامودیتی‌ها، روابط سیاسی، ریسک‌های زنجیره تامین و واردات بر روند اقتصاد تاثیرگذار بوده و اثر سیاست پولی را کم‌رنگ می‌کنند.
برای مثال، اگر تورم ناشی از کاهش عرضه و ریشه هزینه‌ای باشد، سیاست پولی تاثیر کمتری خواهد داشت.
رفتار مصرفکننده و تولیدکننده
سیاست پولی پیش از تاثیر بر تورم، ابتدا بر رفتار مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان تأثیر می‌گذارد.
به‌عنوان مثال، در سیاست پولی تسهیلی افزایش‌دهنده نقدینگی، قدرت خرید و تقاضا افزایش مییابد؛ در نتیجه، با افزایش فروش تولیدکنندگان، به‌مرور قیمت‌ها افزایش مییابد.
در مقابل، هنگام اجرای سیاست انقباضی، تولیدکننده، موقتی یا دائمی بودن ضعف تقاضا را در نظر می‌گیرد؛ اگر تقاضای ضعیف تداوم یابد، شرکت نیز قیمت را کاهش می‌دهد.
تاثیر متفاوت در بخش‌های مختلف اقتصاد
تأثیر سیاست پولی بر بخش‌ها و کالاهای مختلف یکسان نیست؛ به‌عنوان مثال، کاهش تورم در کالاهای وابسته به واردات مواد اولیه، به دلیل نوسانات نرخ ارز دشوارتر بوده و تاثیر سیاست پولی بر آنها به زمان بیشتری نیاز دارد.
مثالی از تاثیر سیاست پولی بر تورم
در طول بحران‌های اقتصادی مثل جنگ، رکود اقتصادی و رکود تورمی احتمالا تاثیر سیاست پولی دیرتر نمایان شود؛ به عنوان مثال:
- بحران تورم 1980 آمریکا: تاثیر سیاست انقباضی 1.5 الی 2 سال به‌طول انجامید؛
- رکود 2008: در بحران مالی 2008، تاثیر سیاست انبساطی در سال 2010 نمایان شد؛
- تورم شدید اقتصاد ترکیه پس از کرونا: در پی کاهش نرخ بهره، ابتدا وام‌دهی و سرمایه‌گذاری افزایش یافت، اما پس از چند ماه، اقتصاد ترکیه تورم شدید و سقوط لیر را تجربه کرد.
تغییر الگوی مصرف در طول اجرای سیاست پولی
در طول اجرای سیاست پولی انبساطی یا انقباضی، امکان تغییر الگوی مصرف وجود دارد، زیرا تقاضای مصرف‌کنندگان برای کالاها، ممکن است باتوجه به شرایط مالی آنها متفاوت باشد.
به عنوان مثال، اگر سیاست پولی انبساطی منجر به تورم بالا و کاهش قدرت خرید شود، مصرف‌کنندگان کالاهای جایگزین ارزان‌تر را برای خرید ترجیح می‌دهند.
تغییر الگوی مصرف باتوجه به کشش قیمتی تقاضا
کالاهایی که تقاضای آنها باتوجه به تحولات قیمت تغییر می‌کند (مثل کالاهای لوکس یا خدمات مسافرتی)، کشش قیمتی بالایی دارند.
در مقابل، کالاهای بی‌کشش [مثل آب، برق، اینترنت و دارو]، تغییرات قیمت تفاوتی در تقاضای آنها ایجاد نمی‌کند، اما در شرایط تورمی، منجر به فشار اقتصادی بر مصرفکننده میشود.
چرا توجه به الگوی مصرف در سرمایه‌گذاری مهم است؟
در تحلیل فاندامنتال، بررسی جزئیات گزارش تورم و ارزیابی روند آتی آن حائز اهمیت است.
همچنین، پیش‌بینی رونق یا رکود بخش‌های مختلف اقتصاد، در سرمایه‌گذاری بازار سهام ضروری است؛ مثلا در طول سیاست انقباضی، ممکن است تقاضا برای خودروی صفر یا خودروهای لوکس کاهش یابد؛ اگر چرخه انقباضی در ابعاد جهانی اجرا شود (پس از بحران کرونا در سال‌های 2022 تا 2024)، صادرات خودروی لوکس نیز با چالش مواجه میشود.
جمع‌بندی
کنترل تورم یکی از وظایف بانک مرکزی است و این کار با استفاده از ابزارهای سیاست پولی مثل نرخ بهره و عملیات بازار آزاد (خرید و فروش اوراق) انجام میشود؛ درواقع، بانک مرکزی با تغییر سطح نقدینگی، بر تقاضای مصرفکننده و تورم تاثیر می‌گذارد.
البته، تاثیر سیاست پولی به دلایلی ازجمله عوامل خارجی، تاخیر در اعمال نرخ بهره و برخی رفتارهای مصرفکننده و تولیدکننده، با تاخیر چند ماهه ظاهر می‌شوند.
همچنین، درطول اجرای سیاست پولی، احتمال تغییر الگوی مصرف وجود دارد که در رونق و رکود بخش های مختلف اقتصاد و بازار سهام تاثیرگذار است.
