نرخ بهره یک ابزار کلیدی برای اجرای سیاست پولی بانک مرکزی است که تغییرات آن، نوسانات شدیدی را در بازارهای مالی رقم میزند.
به‌طور معمول، افزایش نرخ بهره منجر به تقویت ارز و کاهش نرخ بهره باعث تضعیف ارز میشود. همچنین، انتظارات از تغییرات نرخ بهره نیز در بازار تاثیرگذار است.
چرا نرخ بهره در بازارهای مالی حائز اهمیت است؟
تغییرات نرخ بهره نقشی کلیدی در بازارهای مالی دارند، چرا که این تغییرات تاثیر مستقیمی بر تورم، رشد اقتصادی و نرخ بیکاری دارند. تغییرات این عوامل منجر به تقویت ارزش ارزها یا تضعیف آنها میشود.
طبق تعریف آکادمیک، نرخ بهره را می‌توان به عنوان «ارزش پول» تعریف کرد؛ در واقع نرخ بهره، هزینه استفاده از پول قرضی است. بدین معنی که وام‌گیرنده باید مبلغ قرض شده را به علاوه نرخ بهره یا هزینه استقراض بازگرداند.
به عنوان مثال، فرض کنید که نرخ بهره 5% است و شما مبلغ 1000 دلار وام می‌گیرید، در این شرایط شما باید مبلغ 1000$ به علاوه 5 درصد آن (50 دلار) را پرداخت کنید؛ در اینجا 50 دلار، همان هزینه استفاده از پول قرضی است.
تاثیر نرخ بهره در روند و شاخص‌های اقتصادی
تغییرات نرخ بهره روی سطح نقدینگی، تقاضای مصرف‌کننده و رشد اقتصادی تاثیر می‌گذارند؛ به‌طوری که افزایش نرخ بهره، تورم و رشد اقتصادی را کاهش داده و به نوعی، محدودکننده اقتصاد است؛ درمقابل، کاهش هزینه استقراض، از رشد اقتصادی حمایت می‌کند اما به تبع، احتمال افزایش تورم نیز وجود دارد.
در جدول زیر، ارتباط نرخ بهره با مهم‌ترین شاخص‌های اقتصادی قابل مشاهده است.
شاخص‌ها | نتیجه کاهش نرخ بهره | نتیجه افزایش نرخ بهره |
تورم | افزایش | کاهش |
رشد اقتصادی | افزایش | کاهش |
نرخ بیکاری | کاهش | افزایش |
ارتباط نرخ بهره با شاخص تورم
کاهش یا افزایش نرخ بهره مستقیما بر نقدینگی و تورم تاثیر میگذارد؛ کاهش هزینه استقراض، نقدینگی را افزایش داده و منجر به افزایش تقاضای مصرف‌کننده میشود؛ درنهایت، این چرخه، افزایش تورم را به دنبال دارد.
همچنین، طبق فرمول ریشه پولی تورم، اگر عرضه پول بیشتر از کالا باشد، تورم ایجاد میشود.
نکته: در فرمول تورم ریشه پولی، اگر عرضه پول بیشتر از کالا باشد، تورم ایجاد میشود؛ در مقابل، افزایش هزینه استقراض با کاهش سطح نقدینگی، تقاضا را محدود می‌کند و تقاضای کمتر منجر به کاهش تورم میشود.
ارتباط نرخ بهره با رشد اقتصادی
بنا به رویکرد هزینهای در محاسبه GDP (تولیدات ناخالص داخلی)، تقاضا یکی از عوامل تاثیرگذار در رشد اقتصادی است.
هرکدام از اقدامات سرکوب‌کننده تقاضا مانند افزایش نرخ بهره و کاهش سطح نقدینگی، منجر به افت رشد اقتصادی میشود؛ در مقابل، هرکدام از اقدامات تقویت‌کننده تقاضا مانند کاهش نرخ بهره یا افزایش سطح نقدینگی، رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد.
نکته: رویکرد هزینهای در محاسبه GDP بر اساس فاکتورهای زیر محاسبه میشود:
- تراز تجاری؛
- هزینه‌های دولت؛
- تقاضای مصرف‌کننده؛
- سرمایه‌گذاری در تولید.
ارتباط نرخ بهره با نرخ بیکاری
اغلب، نرخ بیکاری با رشد اقتصادی رابطه عکس دارد؛ یعنی افزایش رشد اقتصادی به کاهش نرخ بیکاری منجر میشود.
بدین ترتیب، کاهش هزینه استقراض و افزایش نقدینگی، در کاهش نرخ بیکاری موثر است؛ در مقابل، با افزایش هزینه استقراض و تحت فشار قرارگرفتن تولیدکنندگان، نرخ بیکاری افزایش می‌یابد. مثالی از افزایش نرخ بیکاری تحت تاثیر افزایش هزینه استقراض:
در ابتدای سال 2020 و پس از شروع پاندمی کرونا، نرخ بیکاری آمریکا شدیدا افزایش یافت (تصویر بالا) و فدرال رزرو برای مقابله با رکود و کاهش نرخ بیکاری، نرخ بهره را کاهش داد که در تصویر پایین قابل مشاهده است.
چه عواملی بر تغییرات نرخ بهره تاثیر می‌گذارند؟
اعمال تغییرات و تعیین نرخ بهره وظیفه بانک مرکزی است. بانک‌های مرکزی باتوجه به وظیفه دوگانه خود (کنترل نرخ بیکاری و تورم) و رصد داده‌های اقتصادی، تغییرات نرخ بهره را اعمال می‌کنند.
بانک مرکزی برای تنظیم نرخ بهره به داده‌های زیر توجه می‌کند:
- تورم: اگر فشار تورمی در اقتصاد احساس شود، بانک مرکزی برای کنترل تورم، نرخ بهره را افزایش می‌دهد (سیاست پولی انقباضی)؛
- نرخ بیکاری: اگر نرخ بیکاری افزایش یابد، بانک مرکزی برای رونق بخشیدن به اقتصاد و کاهش نرخ بیکاری، نرخ بهره را کاهش می‌دهد (سیاست پولی انبساطی).
تاثیر نرخ بهره در بازارهای مالی چگونه است؟
تغییرات نرخ بهره منجر به تغییر در نرخ ارز شده و به همین دلیل در بازارهای فارکس، سهام و کامودیتی، تاثیرگذار است.
اثر نرخ بهره در فارکس
هرچه عرضه پول افزایش یابد، ارزش کاهش یافته و برعکس، هرچه عرضه پول کاهش یابد، ارزش آن رشد می‌کند. طبق این اصل، افزایش هزینه استقراض، ارز را تقویت می‌کند. در مقابل، کاهش هزینه استقراض، ارز را تضعیف می‌کند.
تاثیر نرخ بهره بر بازار سهام
اثر نرخ بهره در بازار سهام به گونه‌ای است که با افزایش هزینه استقراض، تقاضا سرکوب شده و شرایط اخذ وام سخت‌تر میشود و با این اتفاق، تولیدکنندگان تحت فشار قرار می‌گیرند.
از این رو در دوره سیاست انقباضی یا افزایش هزینه استقراض، بازارسهام از روزهای پر رونق فاصله می‌گیرد.
اثر نرخ بهره بر طلا
طلا به عنوان رقیب دیرینه پول فیات، از تغییرات نرخ بهره تاثیر می‌پذیرد؛ افزایش نرخ بهره منجر به اصلاح طلا و کاهش نرخ بهره باعث صعود طلا میشود.
نکته: اثر نرخ بهره بر طلا در بلندمدت ظاهر شده و عوامل دیگری نیز بر روند طلا تاثیرگذار هستند.
روند طلا در سال‌های 2023 و 2024، به دنبال تنش‌های ژئوپلیتیکی رقم خورد و ثابت می‌کند که افزایش نرخ بهره، به تنهایی نمی‌تواند تعیین‌کننده روند باشد.
انتظارات از تغییرات نرخ بهره در فارکس
اگر فعالین بازار در انتظار افزایش نرخ بهره طی جلسه آتی بانک مرکزی باشند، ارز مربوطه تقویت خواهد شد؛ به بیان دیگر، پیش از افزایش نرخ بهره، خبر در بازار پرایس میشود. تاثیر تغییرات نرخ بهره در فارکس:
- انتظارات افزایش نرخ بهره: باعث تقویت ارز مربوطه و ایجاد سنتیمنت ریسک‌گریزی بازار میشود؛
- انتظارات کاهش نرخ بهره: منجر به تضععیف ارز مربوطه و ریسک‌پذیری بازار میشود.
انتظارات از تغییرات نرخ بهره آمریکا در سایت CME FedWatch Tool قابل مشاهده هستند.
این تصویر از سایت CME FedWatch Tool نشان می‌دهد در این لحظه، 88 درصد از بازار در انتظار ثابت ماندن نرخ بهره طی جلسه آتی فدرال رزرو هستند.
مثالی از تاثیرگذاری انتظارات نرخ بهره بر بازار
بنا به تصویر زیر، با تغییرات انتظارات بازار از افزایش نرخ بهره BOJ (بانک مرکزی ژاپن)، ین ژاپن شدیدا تحت تاثیر قرار گرفته است؛ وقتی بازار انتظار افزایش نرخ بهره را دارد، ین تقویت میشود؛ اما زمانی که پیش‌بینی میشود نرخ بهره ثابت بماند، ین تضعیف میشود.
جمع‌بندی
افزایش نرخ بهره از طریق کاهش سطح نقدینگی، رشد اقتصادی را محدود می‌کند و یک سیاست انقباضی است که تقویت ارز را به دنبال دارد.
در مقابل، کاهش نرخ بهره، با افزایش سطح نقدینگی، محرک رشد اقتصادی است و سیاست انبساطی است؛ این اقدام منجر به تضعیف ارز میشود. با رصد انتظارات بازار از کاهش یا افزایش نرخ بهره، می‌توان جهت حرکت جفت ارزها را پیش‌بینی کرد.
