Gross Domestic Product (GDP), ekonomik büyümenin ana göstergesidir ve ekonominin büyüme ya da durgunluk içinde olup olmadığını gösterir. Merkez bankaları, para politikalarını belirlerken bu kavramdan yararlanır.
Ayrıca, yatırımcılar GDP ve hesaplama yöntemini kullanarak ekonominin büyüme ya da daralma yaşayıp yaşamadığını değerlendirebilirler. Bu kavram; enflasyon analizi, iş gücü piyasaları, para politikaları ve finansal piyasalarda da uygulanır.
GDP Nedir?
Gross Domestic Product (GDP), belirli bir zaman aralığında bir ülkede üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin toplam değeridir. GDP, en önemli üretim göstergelerinden biridir ve ekonomik büyümenin temel ölçütüdür.
GDP Hesaplamasında Önemli Noktalar
Bazı mallar (ev işleri, gönüllü hizmetler ve yasa dışı mallar dahil) GDP hesaplamalarına dahil edilmez. Sadece nihai malların değeri GDP'de dikkate alınır.
Nihai Mal Değeri Hesaplaması
Çifte sayımı önlemek için sadece nihai malların değeri GDP hesaplamalarına dahil edilir.
Örneğin, ekmek yapılırken unun fiyatı GDP'de ayrı bir kalem olarak sayılırsa ve ardından nihai ürün olan ekmeğin fiyatı tekrar dahil edilirse, unun değeri iki kez sayılmış olur. Bu tekrar, istatistiklerin doğruluğunu azaltır.
GDP’de Sınırların Önemi
GDP açısından sınırlar önemlidir; yalnızca ülke içinde üretilen mallar dahil edilir. Örneğin, Apple gibi Amerikan bir şirket Çin’de ürün üretirse, üretilen bu ürünün değeri Çin’in GDP’sine dahil edilir!
GDP’ye Dahil Edilmeyen Üretimler
Yasa dışı olarak üretilip ticareti yapılan mallar (örneğin uyuşturucu), ikinci el mallar, menkul kıymetler ile ev işleri veya gönüllü faaliyetler GDP'ye dahil edilmez.
GNP Nedir ve GDP ile Farkı Nedir?
Gross National Product (GNP), bir ülke vatandaşlarına ait şirketler tarafından üretilen malların toplam değerini içerir.
Örneğin, Nike Çin’de mal üretirse, bu ürünlerin nihai değeri Amerika’nın GNP’sine dahil edilir. Benzer şekilde, yurtdışındaki vatandaşların yaptığı yatırımlar da GNP kapsamında değerlendirilir.
Aşağıda GNP hesaplama formülü yer almaktadır:
Kavramsal Fark
GDP ve GNP arasındaki temel fark, hangi malların hesaplamaya dahil edildiğidir. GDP’de ülke sınırları önemlidir ve vatandaşlıktan bağımsız olarak yalnızca ülke içinde üretilen mallar dikkate alınır.
Buna karşın, GNP’de vatandaşlık önemlidir ve nerede üretilmiş olursa olsun tüm ulusal mallar hesaba katılır.
İşlevsel Fark
GDP, esas olarak ekonomik faaliyetleri (büyüme ya da durgunluk) değerlendirmek için kullanılırken; GNP, bir ülkenin yabancı kaynaklardan elde ettiği bağımlılık ve kazanç düzeyini gösterir.
Dolayısıyla, eğer bir ülke yabancı yatırım üzerine odaklanmışsa, GNP’si GDP’den yüksek olabilir. Ancak ülke yabancı yatırıma bağımlıysa, GDP’si GNP’den yüksek olacaktır.
GDP Nasıl Hesaplanır?
GDP, yalnızca nihai mal ve hizmetlerin değeri üzerinden (ara mallar hariç) hesaplandığı için üç farklı yöntemle hesaplanabilir:
Harcamalar Yaklaşımı
Harcamalar yaklaşımında GDP’yi etkileyen dört bileşen bulunur. Bu yöntem, GDP’yi hesaplamada en yaygın ve sık kullanılan yöntemdir.
Bu formül, klasik iktisat teorisine dayanır ve bu teoriye göre ekonomide üretilen tüm malların tüketildiği varsayılır. Dolayısıyla, bu teoriye göre üretilen malların değeri; tüketicilerin, devletin ve yatırımların toplam harcamalarından türetilir.
Diğer bir deyişle, GDP hesaplama formülünde şu dört faktör dikkate alınır:
- Tüketici Harcamaları: Hanehalkının mal ve hizmetlere yaptığı harcamalar;
- Kamu Harcamaları: Devletin kamu hizmetleri ve sosyal yardımlar için yaptığı harcamalar;
- Üretime Yatırım: Sermaye mallarına ve üretime yönelik yapılan yatırımların maliyeti;
- Dış Ticaret Dengesi: İthalat ve ihracatın net değeri.
Katma Değer Yaklaşımı
Bu yaklaşımda, her üretim aşamasında yaratılan katma değer toplanır. Bu yöntemde, aracı mallar hariç olmak üzere, üretimin tamamına ait değer GDP hesaplamalarına dahil edilir.
Sonuç olarak, her üretim aşamasında elde edilen katma değer’in toplanmasıyla nihai ürünün fiyatı belirlenir.
Gelir Yaklaşımı
Üretimin yaratmış olduğu katma değer, üretim faktörleri arasında gelir olarak dağıtılır. Bu nedenle, toplam gelir, katma değeri ya da üretilen toplam malların değerini hesaplamak için kullanılabilir.
Gross Domestic Income (GDI) raporları, gelir dağılımı akışını izlemek için kullanılabilir ve ekonomideki hangi sektörlerin en büyük üretim payına sahip olduğunu belirlemede kullanılır.
Negatif Ekonomik Büyüme Nedir?
Eğer mevcut dönemdeki GDP, önceki döneme göre daha düşükse, ekonomi negatif ekonomik büyüme içindedir.
Ekonomik büyüme oranını hesaplama formülü aşağıda verilmiştir:
Bu formüle göre, eğer mevcut döneme ait GDP, bir önceki döneme göre daha düşükse, ekonomik büyüme oranı negatif olacaktır.
Negatif ekonomik büyüme, mevcut dönemdeki yurtiçi üretim değerinin, bir önceki döneme göre daha düşük olduğu anlamına gelir.
Negatif ekonomik büyüme ile ilgili önemli noktalar:
- Ekonomik büyümedeki düşüş, negatif ekonomik büyümeden farklıdır;
- Tanıma göre, iki ardışık çeyrekte negatif büyüme yaşanıyorsa, ekonomi resesyon içerisindedir;
- Negatif büyüme sırasında, finansal piyasalarda piyasa hissiyatı riskten kaçınma yönünde değişir.
Gerçek GDP’nin Önemi
GDP, üretilen tüm malların toplam değerini (fiyatını) hesaplar. Bu nedenle, eğer enflasyon nedeniyle malların fiyatı artarsa, GDP de artar; ancak bu mutlaka ekonomik büyümeye işaret etmez.
Merkez bankaları, enflasyonun etkilerini ortadan kaldırmak amacıyla, ekonomik büyümeyi ölçerken Real GDP kullanır.
Sonuç
Gross Domestic Product (GDP), ekonomik büyümenin ve üretimin sağlığının birincil ölçütüdür ve merkez bankaları bu veriyi para politikalarına ilişkin kararlar almak için kullanır.
Temel analizlerde, Real GDP, ülkelerin ekonomik büyümesini karşılaştırmak için kullanılır; çünkü Real GDP, üretilen malların toplam değerinden enflasyon etkisini ayıklar.
