شاخص دلار یا DXY، قدرت دلار آمریکا نسبت به اقتصادهای رقیب را نشان میدهد. این شاخص پس از فروپاشی نظام ارزی برتون وودز در سال 1973 و از سوی فدرال رزرو با هدف اندازهگیری و رصد ارزش دلار آمریکا در برابر سبدی از ارزهای اصلی جهانی، ایجاد شد.
سیاست پولی فدرال رزرو، شرایط اقتصادی آمریکا و رقبا (خصوصا اروپا)، جنگ و وضعیت اقتصاد جهانی، عوامل تاثیرگذار بر نوسانات DXY هستند. شاخص DXY به دلیل ارتباط با روند سایر بازارها، کاربرد گسترده‌ای در تحلیل فاندامنتال بازارهای جهانی [سهام، کریپتو، کامودیتی‌ها و...] دارد.
شاخص دلار [DXY] چیست؟
شاخص دلار آمریکا یا Dollar Index، قدرت نسبی دلار آمریکا در برابر دیگر ارزهای رقیب اقتصاد آمریکا را نشان میدهد؛ به‌طوری که روند صعودی DXY به معنی افزایش ارزش دلار و تضعیف DXY به معنای کاهش ارزش دلار دربرابر رقبا است.
تاریخچه DXY
شاخص دلار در سال 1973 و پس از فروپاشی نظام ارزی برتون وودز [Bretton Woods System] ایجاد شد. در واقع فدرال رزرو این شاخص را با هدف معیاری برای سنجش ارزش دلار در برابر سبدی از ارزهای مهم در تجارت جهانی راه‌اندازی کرد.
در نظام ارزی شناور، نرخ برابری جفت ارزها باتوجه به عوامل مختلف اقتصادی و سیاسی در نوسان است. باتوجه به این موضوع، باید ابزاری برای سنجش ارزش دلار وجود داشته باشد.
امروزه شاخص DXY به عنوان یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها و عوامل مورد توجه در تحلیل فاندامنتال بازارهای مالی شناخته می‌شود.
اهداف فدرال رزرو برای ایجاد شاخص دلار:
- اندازهگیری ارزش دلار پس از کنار رفتن نظام ارزی برتون وودز؛
- شفافیت در بازارهای مالی؛
- کمک به تاجران و فعالین بازار مالی برای تحلیل اقتصادی؛
- کمک به سیاست گذاران دولتی (فدرال رزرو، تعیین سیاستهای مالی دولت).
اجزای تشکیل‌دهنده شاخص دلار
شاخص دلار آمریکا یک میانگین وزنی از ارزش دلار آمریکا نسبت به سبدی از شش ارز اصلی جهانی [یورو، پوند، فرانک، ین، دلار کانادا و کرون سوئد] است؛ این 6 اقتصاد شرکای تجاری اصلی آمریکا هستند و به همین دلیل برای محاسبه DXY انتخاب شده‌اند. اجزای تشکیل دهنده شاخص DXY و وزن آنها در محاسبه شاخص کل:
اجزای تشکیل دهنده DXY | وزن تاثیرگذاری |
یورو | %57.6 |
ین | %13.6 |
پوند | %11.9 |
دلار کانادا | %9.1 |
فرانک | %3.6 |
کرون سوئد | %4.2 |
نکته: وزن تاثیرگذاری ارزها در شاخص دلار آمریکا ثابت است و فقط درصورتی تغییر می‌کند که سبد ارزی تغییر کند.
نقش دلار در تجارت جهانی
دلار آمریکا به عنوان ارز مرجع در تبادلات بین‌المللی شناخته می‌شود و این جایگاه، نقطه قوت مهمی برای اقتصاد آمریکا در مقایسه با رقبای جهانی است؛ استفاده گسترده از دلار در تجارت جهانی، ریشه در قرارداد برتون وودز و تحولات اقتصادی پس از جنگ جهانی دوم دارد که دلار در آن به عنوان ارز اصلی مبادلات جهانی تثبیت شد.
دلایل انتخاب دلار به عنوان ارز مرجع برای تبادلات جهانی:
- قرارداد برتون وودز: پس از کنفرانس برتون وودز (بعد از جنگ جهانی دوم در سال 1944)، دلار به عنوان ارز مرجع تبادلات بین المللی انتخاب شد. سیستم ارزی برتون وودز در سال 1973 کنار رفت اما دلار همچنان جایگاه خود را حفظ کرد؛
- قدرت و ثبات اقتصادی آمریکا: آمریکا پس از جنگ جهانی دوم به بزرگترین اقتصاد دنیا از نظر تولید ناخالص داخلی [GDP] تبدیل شد و تا به امروز رشد اقتصادی با ثباتی را حفظ کرده است. همچنین آمریکا حجم بالایی از تجارت را با سایر اقتصادهای رقیب دارد؛
- نقش دلار در ذخایر ارزی جهان: دلار بزرگترین ذخیره ارزی در جهان است؛ بسیاری از بانک‌های مرکزی به دلایل ثبات ارزش، اعتماد جهانی به اقتصاد آمریکا و ارز مرجع تبادلات بین المللی، بخش زیادی از ذخیره ارزی خودرا به دلار نگهداری می‌کنند؛
- قدرت سیاسی و نظامی آمریکا: حضور پایگاه های نظامی آمریکا در سرتاسر جهان و قدرت سیاسی آمریکا؛
- نقش دلار در بازارهای مالی: بسیاری از تبادلات پول در بازارهای مالی با دلار انجام می‌شوند؛ همچنین، کالاهای اساسی مانند نفت، طلا و مس با دلار قیمت‌گذاری شده و معاملات آنها نیز با دلار انجام می‌شود؛
- عدم وجود جایگزین مناسب: باوجود تلاش برخی کشورها، همچنان هیچ ارزی به طور کامل قادر به جایگزینی دلار نیست؛ برای مثال، یورو به دلیل ضعف اقتصادی و نبود دولت قدرتمند، جایگزین مناسبی برای دلار نیست؛ از طرفی یوان چین به دلیل دستکاری‌های گسترده دولت در نرخ ارز، اعتبار کافی برای جایگزینی با دلار را ندارد.
تئوری لبخند دلار
تئوری لبخند دلار توسط آقای استفن جن، اقتصاددان سابق مورگان استنلی مطرح شد و به تقویت دلار در مواقع بحران در اقتصاد جهانی اشاره دارد.
این تصویر نوسانات شبیه به لبخند را در DXY نشان میدهد؛ تقویت دلار در شرایط بحرانی اقتصاد جهانی به‌دلیل ماهیت امن دلار بوده و همچنین تقاضای ثابت برای دلار به دلیل ارز مرجع تجارت جهانی، دلیل دیگری برای تقاضای پایدار و تقویت دلار است.
عوامل موثر بر شاخص دلار آمریکا
رونق یا رکود اقتصادی در اقتصاد جهانی، روی نوسانات شاخص دلار آمریکا تاثیر دارند؛ زیرا در شرایط بحران اقتصادی در جهان، دلار به عنوان یک دارایی امن مورد تقاضا قرار می‌گیرد.
عوامل تاثیرگذار بر شاخص دلار:
سیاست پولی فدرال رزرو
سیاست پولی با کنترل تورم اقتصادی، بازارکار و سطح نقدینگی، روی ارزش پول تاثیر دارد؛ همچنین، سیاست پولی فدرال رزرو نیز عامل دیگری بر نوسان شاخص DXY است. تاثیر انواع سیاست پولی بر DXY:
- سیاست پولی انبساطی: با افزایش نقدینگی (عرضه دلار)، ارزش دلار کاهش می‌یابد؛
- سیاست پولی انقباضی: با کاهش نقدینگی (کاهش عرضه دلار)، ارزش دلار افزایش می‌یابد.
علاوه بر تغییرات نرخ بهره، انتظارات بازار از نرخ بهره، مواضع هاوکیش و داویش و سخنرانی اعضای بانک مرکزی نیز بر نوسانات DXY تاثیر می‌گذارند.
شرایط اقتصاد جهانی
باتوجه به ماهیت دلار، رونق یا رکود اقتصاد جهانی در نوسانات دلار تاثیر دارد:
- رکود یا بحران اقتصادی در جهان: به دلیل ماهیت امن دلار، تقاضا برای دلار و سرمایهگذاری در آمریکا افزایش می‌یابد؛
- رونق در اقتصاد جهانی: هنگام حاکم بودن رونق در اقتصاد جهانی، سنتیمنت ریسک‌پذیری باعث تضعیف دلار می‌شود؛ زیرا فرصت‌هایی با بازدهی بالاتر از آمریکا وجود دارد.
عوامل سیاسی و تنش‌های ژئوپلیتیکی
سیاستهای اقتصادی و رویدادهای سیاسی دولت در ارزش دلار تاثیر دارند. همچنین با توجه به ماهیت امن دلار، تنش‌های ژئوپلیتیکی معمولا به نفع دلار هستند.
- رویدادهای سیاسی: رویدادهای سیاسی مثل انتخابات ریاست جمهوری بر ارزش دلار تاثیر دارند؛ برای مثال، در انتخابات سال 2024 با افزایش شانس پیروزی ترامپ، شاخص دلار آمریکا تقویت شد؛
- سیاستهای اقتصادی دولت: سیاستهای مالی انبساطی و انقباضی (مثل افزایش یا کاهش مالیات) باتوجه به تاثیر روی GDP، بازارکار و تورم، نوسان DXY را رقم می‌زنند؛
- تحریم‌های آمریکا: تحریم‌های اقتصادی آمریکا مثل وضع تعرفه واردات بر کالاهای خارجی، در کوتاه‌مدت منجر به تقویت دلار می‌شوند؛
- تنش‌های ژئوپلیتیکی: در تنش‌های ژئوپلیتیکی باتوجه به ماهیت امن دلار، معمولا شاخص DXY تقویت می‌شود.
وضعیت اقتصاد آمریکا
رشد اقتصادی، بازار کار، تورم و داده‌های اقتصادی آمریکا در قدرت دلار نقش دارند.
- تولید ناخالص داخلی: رشد اقتصادی آمریکا تمایل به سرمایهگذاری در آمریکا را افزایش داده و منجر به بهبود ارزش دلار می‌شود؛
- تورم: درصورت همراه بودن واکنش سیاست انقباضی فدرال رزرو با تورم، دلار تقویت خواهد شد؛
- داده‌های اقتصادی: گزارشات اقتصادی در نوسانات کوتاه‌مدت DXY نقش دارند.
وضعیت اقتصادی رقبا
علاوه بر تغییرات دلار، نوسانات ارزهای دیگر که در سبد شاخص دلار حضور دارند نیز بر ارزش دلار تاثیر دارند.
باتوجه به اینکه یورو بیش از 50 درصد از وزن شاخص دلار آمریکا را در بر می‌گیرد، تغییرات در ارزش یورو بیشترین تاثیر را بر نوسانات DXY دارد.
جمع‌بندی
سلطه دلار به عنوان ارز اصلی در تجارت جهانی پس از کنفرانس برتون وودز در سال 1944 آغاز شد و پس از فروپاشی برتون وودز نیز تداوم یافته است؛ ادامه سلطه دلار به دلیل قدرت و ثبات اقتصادی آمریکا، نقش دلار در ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی، قدرت سیاسی آمریکا و نبود جایگرین مناسب است.
به دلیل سلطه دلار در تجارت جهانی، قیمت‌گذاری کالاها در مبادلات تجاری [ازجمله نفت، طلا و مس] به دلار انجام شده و DXY با نمایش قدرت دلار، ابزار کارآمدی برای تحلیل قیمت کامودیتی‌ها و بازارهای مالی در تحلیل فاندامنتال است.
