رکود تورمی بدترین فاز اقتصاد است که اگرچه در آن نرخ بیکاری افزایش مییابد، اما بجای کاهش تورم، رشد اقتصادی نیز کاهش مییابد.
رکود تورمی چرخه‌ای از اقتصاد است که نرخ بیکاری و تورم به‌طور همزمان افزایش مییابد؛ این اتفاق معمولا در پی شوک‌های عرضه یا بحران‌های جنگی، تجاری و زنجیره تامین رخ می‌دهد.
رکود تورمی چیست؟
رکود تورمی دوره‌ای از اقتصاد است که در کنار رکود و کاهش رشد اقتصادی، تورم نیز افزایش مییابد. درواقع، رکود تورمی، نظریه‌های اقتصاد کلاسیک و منحنی فلیپس (کاهش نرخ بیکاری در کوتاه‌مدت به دنبال تورم) را به چالش می‌کشد.
رکود تورمی چگونه ایجاد میشود؟
بنا بر علم تئوری اقتصاد رکود تورمی، فاز غیرِ معمولی از اقتصاد است؛ چرا که رکود و تورم اقتصادی در حالت عادی، در شرایطی جداگانه رخ می‌دهند. اما در زمان عدم‌تعادل عرضه و تقاضا (مثلا جنگ یا بحران‌های خاص)، ممکن است رکود اقتصادی و تورم همزمان ایجاد شوند.
افزایش قیمت کالاهای اساسی
شوک عرضه، افزایش شدید قیمت کالاهای اساسی و مواد اولیه تولید، از طریق افزایش هزینه تولیدکننده می‌تواند به کاهش تولید، تعدیل نیرو و افزایش نرخ بیکاری منجر شود؛ اما از طرفی با افزایش قیمت مواد اولیه، قیمت نهایی محصول نیز افزایش مییابد.
سیاست‌های پولی و مالی نادرست
چاپ پول بیش‌ازحد و رشد شدید نقدینگی درکنار تورم، کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان را به دنبال دارد که به رکود تورمی منجر میشود.
همچنین، مالیات سنگین یا کاهش مخارج دولتی، با افزایش هزینه‌های تولیدکننده و کاهش تقاضای مصرف‌کننده، به رکود تورمی منجر خواهند شد.
این تصویر، کاهش رشد تولید ناخالص داخلی انگلستان را در نیمه دوم 2024 و تحت تاثیر افزایش شدید مالیات‌ها نشان می‌دهد. در همین شرایط، اگر چسبندگی تورم تداوم یابد، ممکن است اقتصاد وارد فاز رکود تورمی شود.
سیاست‌های خارجی و محدودیت‌های تجاری
تحریم‌های اقتصادی و برخی از محدودیت‌های تجاری مثل تعرفه‌های واردات و اختلالات زنجیره تامین از طریق کاهش عرضه و افزایش قیمت مواد اولیه تولید، بر شکل‌گیری رکود تورمی تاثیرگذار هستند.
نوسانات نرخ ارز (کاهش شدید ارزش پول)
کاهش شدید ارزش پول از طریق کاهش قدرت خرید و تقاضا، ممکن است رکود تورمی را رقم بزند؛ همچنین، کاهش ارزش پول، تورم وارداتی ایجاد می‌کند؛ این موضوع تاثیر بیشتری در اقتصادهای وابسته به واردات دارد.
راه خروج از رکود تورمی
برای عبور از رکود تورمی، سیاست گذاران با چالش‌های پیچیده‌ای روبرو هستند. برای اینکار به ترکیبی از ابزارهای اقتصادی و سیاست‌های حمایتی نیاز است.
تنظیم نرخ ارز
در رکود تورمی، افزایش و کاهش شدید نرخ ارز به تشدید رکود منجر میشود؛ تنظیم مناسب نرخ ارز با افزایش صادرات و کاهش تورم وارداتی در خروج از رکود تورمی موثر است.
افزایش سرمایهگذاری و مخارج دولت
سرمایهگذاری و هزینه‌های دولت در راستای حمایت از تولید و اشتغال‌زایی، بهبود تولید و افزایش تقاضای مصرف‌کننده را به همراه دارد که منجر به شکست رکود تورمی میشود؛ افزایش هزینه‌های دولت باید همراه با برنامه‌ریزی مناسب برای جلوگیری از افزایش بدهی‌های بلندمدت باشد.
ثبات سیاسی و اقتصادی
اگرچه ورود سرمایه‌گذار خارجی با اشتغال‌زایی و افزایش تولید، در بازگشت رونق به اقتصاد مفید است، اما برای جذب سرمایه‌گذار خارجی، ایجاد ثبات سیاسی و اقتصادی حرف اول را می‌زند؛ چرا که برای سرمایه‌گذار خارجی، امنیت سرمایه اولویت اول است.
واکنش ارز کشور در دوره رکود تورمی چگونه است؟
در دوره رکود تورمی، واکنش ارز مربوطه می‌تواند متفاوت باشد، معمولا در رکود تورمی بانک‌های مرکزی با سیاست انقباضی، تورم را کاهش می‌دهند؛ زیرا در اقتصادهای توسعه‌یافته کاهش تورم نسبت به درمان رکود در اولویت قرار دارد؛ به‌طور کلی در طول رکود تورمی، ارز در بازار فارکس تضعیف میشود، اما در مقاطعی و تحت تاثیر سیاست انقباضی، ممکن است تقویت شود.
اقدامات مناسب در دوره رکود تورمی
در دوره رکود تورمی، داراییهای امن مورد تقاضا قرار می‌گیرند؛ زیرا به دلیل شرایط رکودی، تورم به رشد بازارهای ریسکی منجر نمی‌شود.
داراییهای مناسب برای خرید در دوره رکود تورمی:
- طلا: فلزات گرانبها مثل طلا و نقره به دلیل خاصیت ضد تورمی، سپر مناسبی برای محافظت از سرمایه هستند؛
- اوراق: در دوره رکود و رکود تورمی، اوراق با بازدهی ثابت نیز گزینههای مناسبی برای محافظت از سرمایه هستند؛
- مسکن: خرید مسکن در مناطق مستعد رشد گزینه مناسبی در رکود تورمی است.
بزرگ‌ترین بحران‌های رکود تورمی در تاریخ
رکود تورمی یک فاز اقتصادی پیچیده است که معمولا عبور از آن چند سال طول می‌کشد؛ برخی از بزرگ‌ترین بحران‌های رکود تورمی تاریخ:
بحران رکود تورمی دهه 1970
در دهه 70 میلادی، شوک‌های عرضه نفت، بحران عمیق رکود تورمی را رقم زدند که حدود یک دهه به طول انجامید.
شوک نفتی اول، در سال 1973 و به دلیل کاهش عرضه از سمت اوپک و افزایش چهار برابری قیمت نفت رخ داد. شوک نفتی دوم در سال 1978، در پی انقلاب ایران و اختلالات عرضه نفت به وقوع پیوست که مجددا افزایش قیمت نفت را به همراه داشت. عواقب رکود تورمی دهه 1970:
- کاهش شدید رشد اقتصادی در کشورهای صنعتی؛
- تورم دو رقمی در آمریکا و کشورهای اروپایی؛
- نرخ بیکاری بالا و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان؛
- کاهش رقابت‌پذیری صنایع بریتانیا؛
- اعتصابات گسترده و کاهش بهره‌وری.
این بحران با سیاست پولی انقباضی و افزایش شدید نرخ بهره، در بلندمدت کنترل شد؛ البته افزایش نرخ بهره در کوتاه‌مدت نیز تشدید بحران و افزایش بیشتر نرخ بیکاری را به همراه داشت.
بحران رکود تورمی ایران
در نتیجه تحریم‌های اقتصادی پس از انقلاب، کاهش صادرات نفت و کاهش ارزش پول، ایران در دهه‌های اخیر رکود تورمی را بارها تجربه کرده است.
رکود تورمی در ایران به دلیل وابستگی شدید به درآمدهای نفتی، کاهش ارزش پول و افزایش هزینه واردات رخ می‌دهد. عواقب رکود تورمی ایران:
- تورم دو رقمی مداوم؛
- نرخ بیکاری بالا و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان.
بحران رکود تورمی در روسیه
روسیه در دهه 90 میلادی با بحران ابر تورم و رکود در طی فرایند انتقال از اقتصاد دستوری با محوریت دولت به اقتصاد آزاد (غیر دستوری) مواجه شد.
در اقتصاد دستوری، دولت نقش محوری دارد؛ یعنی دولت مالک اکثر تولیدات است و قیمت‌ها به‌صورت دستوری طی یک برنامه چند ساله مشخص می‌شوند. اما در اقتصاد آزاد، تولید بیشتر توسط بخش خصوصی انجام میشود و قیمت را عرضه و تقاضا مشخص می‌کند. عواقب بحران رکود روسیه:
- ابر تورم (تورم بیش از 200 درصد در برخی سال‌ها)؛
- رکود عمیق و بیکاری گسترده.
روسیه با برخی اصلاحات اقتصادی و کمک‌های خارجی، پس از حدود 6 سال از رکود تورمی عبور کرد.
جمع‌بندی
رکود تورمی بدترین فاز اقتصاد است که در آن، کاهش رشد اقتصادی و تضعیف بازارکار با افزایش تورم همراه می‌شوند؛ خروج از این بحران به ترکیب سیاست‌های پولی و حمایتی تقویت تولید نیاز دارد.
در این دوره، سرمایهگذاری روی طلا، اوراق و مسکن گزینههای مناسبی جهت کسب سود هستند.
